آخرین باری که دارن آرونوفسکی شما را غافلگیر نکرده باشد به خاطر بیاورید؛ احتمالاً هیچوقت! کارگردان فیلم فراموشنشدنیِ «مرثیهای برای یک رؤیا»، برای آخرین ساختهاش سراغ انتخابی کمریسکتر و اقتباس از یک نمایشنامۀ موفق، نوشتۀ ساموئل دی. هانتر رفته است. «نهنگ» روایتی بیپرده از یک استاد دانشگاه بهنام چارلی است که پس از از دست دادن عشق زندگیاش به پرخوری شدید و دوری از اجتماع روی میآورد. آرونوفسکی که ساخت فیلم را برای پیدا کردن بازیگر نقش چارلی به تعویق انداخته بود، حالا پایههای اثر را بر حضور خیرهکنندۀ برندن فریزر در نقش چارلی استوار کرده است؛ کسی که از لحاظ زندگی شخصی قرابتهایی با این شخصیت دارد و پس از اکران فیلم در فستیوال ونیز حین تشویق شش دقیقهای تماشاچیان به گریه میافتد. مخاطب در مسیر فیلم، بیشترین همدلی را با چارلی احساس میکند. او که با مشکلات ناتوانکنندهای مثل نارسایی قلب روبهروست، پس از هشت سال با فرزند نوجوانش ملاقات میکند. دختری کلهشق که با زمین و زمان سر جنگ دارد. (ادامۀ متن ممکن است بخشهایی از داستان را فاش کند)
پرخوری تعمدی و افسارگسیختۀ چارلی، او را به مردی غولپیکر تبدیل کرده است که با دشواری حرکت میکند، هیچگاه از خانۀ کمنورش خارج نمیشود و حتی از نشان دادن خود به دانشجویانش امتناع میورزد. تنها آشنایی که به دیدنش میآید پرستاری بهنام لیز است. پافشاریهای لیز مبنیبر بردن چارلی به بیمارستان راه به جایی نمیبرد. او که بهخوبی میداند واپسین روزهای عمرش را سپری میکند، نمیخواهد پولش را صرف چیزی کند؛ پولی که تنها برای دخترش نگاه داشته است. بخش عمدهای از داستان «نهنگ» حول تجدید دیدار شکل میگیرد؛ ایدهای قدیمی که همیشه طرفدار دارد و جالب از کار در میآید. الی، دختر چارلی، در غیاب او روزهای سختی را گذرانده و اکنون به گلولۀ آتشینی از خشم میماند که خاموششدنی نیست. الی فقط به دو هدف به خانۀ پدرش سر میزند: دریافت پول و انجام شدن تکالیف مدرسهاش توسط چارلی.
«نهنگ» یک اثر چندوجهی است که از زاویه دیدهای مختلفی میتوان به آن نگریست. انزوای اجتماعی میتواند یکی از موضوعات قابل بحث در فیلم آرونوفسکی باشد. حین همهگیری کووید-19 و پس از آن، پژوهشهای بیشتری پیرامون این عنوان انجام گرفتند. گفته میشود افرادی که احساس تنهایی دارند زوال شناختی سریعتری را تجربه میکنند (سالیناس، 2021). انزوای اجتماعی با تغییراتی در شناخت و ساختار مغز همراه است و در بزرگسالان مسنتر ریسک دمانس را افزایش میدهد؛ گویا مغز انسان، واقعاً برای تعاملات اجتماعی تکامل یافته است (شن، رولز، چنگ، کنگ، دانگ و همکاران، 2022). در مطالعۀ شن و همکاران (2022)، افرادی که از لحاظ اجتماعی منزوی بودند، حجم ماده خاکستری کمتری در لوبهای گیجگاهی و پیشانی و مناطقی مثل هیپوکامپ داشتند. پژوهش فنگ، ایچهاف، لی، وانگ، بکر و همکاران (2022) نیز نشان داد مناطقی از مغز که بهطور مداوم در تعاملات اجتماعی مختلف درگیر هستند، قویاً با شبکههایی که شناخت را حمایت میکنند در ارتباطند. این شبکهها شامل: شبکه حالت پیشفرض[1](که در حالت استراحت و عدم تمرکز فعال است)، شبکه برجسته[2] (که به ما کمک میکند انتخاب کنیم به چه چیزی توجه کنیم)، شبکه زیرقشری[3] (دخیل در حافظه، هیجانات و انگیزش) و شبکه اجرایی مرکزی[4] (که ما را قادر به تنظیم هیجانات میسازد) هستند.
مسئلۀ دیگری که میتوان بررسی کرد، ارتباط کنارهگیری اجتماعی و اختلالات خوردن است. درست است که این موارد در داستان در پی یک تجربۀ تروماتیک فقدان و سوگ رخ میدهند، اما بهنظر میرسد بهسبب تأثیر پررنگ و فراگیرشان میتوانند جداگانه تحلیل شوند. چارلی که ظاهراً به اختلال پرخوری[5] مبتلاست، مقادیر زیادی غذا را در زمان کم و با سرعت زیاد میخورد. جوبیشیچ، ساریچ، کلارین، رومباک، باریچ و همکاران (2023) و لوین (2012) دریافتند بین اختلالات خوردن، مصرف غذا، شرایط هیجانی، استرس، خلق افسرده و تنهایی رابطه وجود دارد. به بیان کارث (2021)، انزوای اجتماعی زمان لازم را برای افراد فراهم میکند که درگیر راهبردهای مقابلهای ناسالمی مثل پرخوری شوند.
یار قدیمی آرونوفسکی کلینت منسل برای دومین بار کنار او نیست و راب سایمونسن آهنگسازی «نهنگ» را عهدهدار بوده است. پایان فیلم انگار کمی با چیزی که تا آن لحظه دیدهایم ناهمخوان است، اما چنین پایانی از این کارگردان خیلی هم دور از انتظار نیست. چارلی در حالی که تمامقد ایستاده، در لحظات آخر سرانجام نور را میبیند و ما را با این پرسش رها میکند: آیا او به رستگاری باور دارد؟
منابع:
Feng, C., Eickhoff, S. B., Li, T., Wang, L., Becker, B., Camilleri, J. A., … & Luo, Y. (2021). Common brain networks underlying human social interactions: Evidence from large-scale neuroimaging meta-analysis. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 126, 289-303.
Levine, Martha Peaslee. “Loneliness and eating disorders.” The Journal of psychology 146.1-2 (2012): 243-257.
Ljubičić, M., Matek Sarić, M., Klarin, I., Rumbak, I., Colić Barić, I., Ranilović, J., … & Guiné, R. P. (2023). Emotions and Food Consumption: Emotional Eating Behavior in a European Population. Foods, 12(4), 872.
Shen, C., Rolls, E. T., Cheng, W., Kang, J., Dong, G., Xie, C., … & Feng, J. (2022). Associations of social isolation and loneliness with later dementia. Neurology, 99(2), e164-e175.
https://www.health.harvard.edu/mind-and-mood/how-isolation-affects-memory-and-thinking-skills
برای مطالعۀ بیشتر:
https://www.nature.com/articles/s41562-022-01453-0
[1] Default mode network
[2] Salience network
[3] Subcortical network
[4] Central executive network
[5] Binge eating disorder