علوم اعصاب شاخهای پیچیده و پر از فرصت و چالشهای جدی است. همچنین مغز سیستم پیچیدهای است که بسیاری از بخشهای آن به شکل یک معما باقی مانده است. به طور مثال هنوز فرآیند دقیق عصبی توجه، آگاهی، ادراک، یادگیری، زبان و حافظه به طور کامل درک نشده است. درک تمامی این پیچیدگیها مستلزم اختصاص بودجههای کلان در بخش تحقیقات و ساخت ابزارهای دقیقتر اندازهگیری و توسعهی روشهای جدید مطالعهی مغز است. پیشبینی میشود تا سال 2020 بازار جهانی علوم اعصاب به رقم 30 میلیارد دلار برسد. اما با وجود این ارقام همچنان علوم اعصاب در تجاریسازی محصولات خود با موانع بسیاری روبروست. حوزهی علوم اعصاب به قدری جذاب است که کارآفرینان بزرگی چون ایلان ماسک را نیز به خود جذب کرده است. ایلان ماسک اخیراً عنوان کرده است که میخواهد، در پروژهای موسوم به نورالینک، طرحی را توسعه دهد که در آن با کمک تراشههایی که در مغز کاشته میشوند، بتوان رابطی بین مغز و کامپیوتر ایجاد کرد. نورالینک در همان ابتدا که مطرح شد توانست چیزی در حدود 26.96 میلیون دلار جذب سرمایه کند. امروزه استارتاپهای زیادی را در حوزهی مغز میتوان یافت که به طور پراکنده یا به ساخت ابزارها و نرمافزارهای توانبخشی روی آوردهاند، یا مشغول طراحی روشهای جدیدی برای تصویربرداری از مغز و کار کردن روی کلان دادهها هستند و یا به دنبال ایجاد پلتفرمهای پزشکی هستند که واسطی بین بیماران و پزشکان و درمانگران باشند. در این بین کمتر در مورد شتابدهندهای که به طور تخصصی به علوم اعصاب و دانش مغز پرداخته باشد، شنیدهایم. نوورولانچ را میتوان اولین تلاش برای گرد هم آوردن مهندسان، کارآفرینان و محققان حوزهی علوم اعصاب تلقی کرد. شتابدهندهی نورولانچ در شهر آتلانتا، که به عنوان یکی از هابهای مطرح استارتاپی ایالات متحدهی آمریکا شناخته میشود، در سال 2014 آغاز به کار کرد. شهر آتلانتا در سالهای گذشته با فراهم آوردن منابع غنی برای استارتاپها و جلب توجه کارآفرینان، با عنوان “سیلیکونولیِ بعدی آمریکا” نیز شناخته میشود. حضور مراکزی مانند Advanced Technology Development Center و Georgia Tech به پتانسیلهای این شهر در حوزهی استارتاپها افزوده است.
بنیانگذاران نورولانچ هدف از این شتابدهنده را پلی بین کارآفرینان تکنولوژی و علوم اعصاب مطرح کردند. ایدهای که میتوانست بین استارتاپهای حوزهی مغز، نوآوران حوزهی علوم اعصاب، سرمایهگذاران و صاحبان ایده پیوند مستحکمی ایجاد و موانع پیشروی استارتاپهای حوزهی مغز را کنار بزند. نورولانچ با توجه به مراحل پیشرفت هر استارتاپ بودجهای بالغ بر 20 الی 100 هزار دلار در اختیار تیمها قرار میداد و علاوه بر منابع مالی قوی، استارتاپها میتوانستند در دورهی 90 روزهی حضور در این شتابدهنده از مشاورهی منتورهایی در سطح جهانی مانند نورولوژیستها، جراحان مغز، مشاورین سرمایهگذاری، مشاورین توسعهی فناوری پزشکی و بنیانگذاران استارتاپهای موفق بهرهمند شوند. جردن آمادیو جراح مغز و یکی از بنیانگذاران نورولانچ در سخنرانی TEDx سال 2016 به اهمیت ایجاد اکوسیستمهای استارتاپی در حوزهی علوم اعصاب پرداخت. در این سخنرانی آمادیو با اشاره به اینکه 2 میلیارد نفر در جهان از مشکلات نورولوژیک و اختلالات روان رنج میبرند و بیش از دو سوم افراد در جهان به نحوی با مشکلات مغزی درگیر هستند؛ کارآفرینان و فعالان اکوسیستمهای استارتاپی را به فعالیت بیشتر در حوزهی مغز و علوم اعصاب دعوت کرد. به عقیدهی آمادیو عصر حاضر عصر طلایی برای علوم اعصاب است، عصری که بودجههای کلانی برای تحقیقات علوم اعصاب تخصیص داده شده و تکنولوژیهای جدید همهجا حضور دارند. ابزارهایی که بسیار متنوع، کمهزینه و البته کارآمد هستند. در چنین شرایطی اگر شما یک گیک مغز باشید، در بهترین نقطه از تاریخ ایستادهاید. آمادیو در این سخنرانی به آمار و ارقام جالبی اشاره میکند: تحقیقات حوزهی علوم اعصاب به شکل نمایی در حال رشد هستند و از 5000 مقاله در سال 1999 به 30000 هزار مقاله در سال 2015 رسیدهاند. همچنین ثبت اختراعهای مرتبط با مغز از 500 ثبت اختراع در سال 1999 به 4000 اختراع در سال 2015 رسیدهاند. عصر حاضر به نقطهای رسیدهاست که تحریک عمیق مغز به کمک الکترود امری رایج شده است. واسطهای مغز و رایانه به کمک بسیاری از بیمارانی که مشکلات حرکتی داشتهاند، آمده است. علوم اعصاب در حال حاضر وارد دنیای دیجیتال شده است. ما در حال ورود به عصر کلاندادهها هستیم و ابزاری به نام مرورگر آلن در اختیار داریم که به کمک یک لپتاپ و اینترنت در هر کجای جهان میتواند اطلاعات زیادی در مورد مغز، بیان ژنها و ارتباطات مغز بدست بیاورد. چیزی که در دهههای قبل فقط دانشمندان به آن دسترسی داشتند. این یک جهش بزرگ محسوب میشود و گویای آن است که ما در حال ورود به دوران همگرایی علوم اعصاب و تکنولوژی هستیم. اتفاقی که در حال حاضر روی تلفنهای هوشمند افتاده است. اپلیکیشنهای تجاری که به کمک ثبت امواج مغزی به افراد کمک میکنند تا بتوانند تمرکز کنند یا از اضطراب خود بکاهند. بعضی از آنها حتی قادرند به کمک گجتهایی مغز را تحریک کنند و تغییراتی را در شبکههای مغزی ایجاد کنند. دوران رنسانس برای علوم اعصاب فرا رسیده است. در حال حاضر هکرها هم در حال ورود به این فضا هستند؛ درست چیزی که در سالهای 1970 در دوران انقلابی نفوذ رایانههای شخصی اتفاق افتاده است. اما با وجود تمام این پیشرفتها هنوز تئوریهای علوم اعصاب تحت تأثیر تکنولوژیهای نوین قرار نگرفته است. هنوز علوم اعصاب مانند حمل و نقل، مانند ارتباطات و پرداختهای الکترونیکی قابل دسترس و ملموس نیست و هنوز علوم اعصاب از داخل آزمایشگاهها آنطور که باید وارد کلینیکها و خانههای افراد نشده است.
آمادیو اضافه میکند: با وجود پیشرفتهای چشمگیر در حوزهی تکنولوژی و علوم اعصاب هنوز فقط 5 درصد از اختراعات ثبتشدهی مورد نیاز مردم در حوزهی مغز تجاریسازی شدهاند. طبق بررسیهایی که من و همکارانم انجام دادیم، برخلاف تصور، بزرگترین چالش استارتاپهای حوزهی مغز دسترسی به سرمایه نیست! چالش اصلی برای این استارتاپها دسترسی به منتورها، تجربیات، افراد مرتبط، کارآفرینان حوزهی تکنولوژی و امکانات ساخت نمونهی اولیه است. بعد از این بررسیها بود که سعی کردم با کارآفرینان حوزهی تکنولوژی و فعالان اکوسیستم استارتاپی ارتباط برقرار کنم؛ طی این ارتباطات بود که متوجهی جایی به اسم شتابدهندهی استارتاپی شدم. جایی که ریشهاش به 10 سال پیش در سیلیکونولی برمیگردد. ایدهای که شامل دورههای فشردهای بود که برای افزایش شانس موفقیت شرکتهایی که در مراحل اولیهی کسب و کار خود قرار داشتند، عمل میکرد. چیزهایی که یک شتابدهنده ارائه میدهد، شامل منتورشیپ، همکاران، کوریکولوم، سرمایه، فضای کار مشترک و روز نمایش برای پیدا کردن سرمایهگذار است. اینها تمام آن چیزهایی هستند که علاوه بر ابزارهای دقیق و تکنولوژی بینظیری که در اختیار علوم اعصاب است، برای کاربردیتر شدن و ملموستر شدن احتیاج داریم. این موارد با دورههای فشرده و کارگاهها عملی نیستند و احتیاج به تجربیاتی داشتیم که در سیلیکونولی وجود داشت. نورولانچ در سال اول شروع به کار خود توانست 11 شرکت را شتابدهی کند و با کمک متدهای استارتاپی، چالشهای بزرگ سر راه آنها را بردارد. شتابدهندهی نورولانچ با کمک شبکهسازی گسترده و جذب سرمایه و ارائهی خدمات منتورشیپ و فضای کار اشتراکی توانست تلفیقی از علوم اعصاب، نوآوری و تکنولوژی را کنار هم جمع کند. در ادامه به چند استارتاپ که موفق به خروج از نورولانچ شدند، اشاره خواهیم کرد:
1. استارتاپ Brain Child Technologies :کمک به کودکان برای تعامل با دنیای اطراف
تمام کودکان دوست دارند که ارتباط برقرار کنند، اما بعضی از نشانههای آنها به سختی قابل درک است. تیم Brain Child Technologies، متشکل از دانشمندان علوم اعصاب و مهندسین، با کمک این تکنولوژی قصد داشتند ارتباط بین کودک و والدین را راحتتر کنند. این تکنولوژی به والدین کمک میکند تا پیامهای کودک خود را رمزگشایی کنند. این تیم به کمک یک پستانک هوشمند به نوزادان خیلی کوچک نیز این امکان را میدهد تا تعامل بیشتری با والدین داشته باشند. این پستانک قابلیت اتصال بیسیم به تلفنهای هوشمند را خواهد داشت و میتواند پیامهایی را از جانب کودک برای والدین ترجمه کند.
2. استارتاپ Cognition Medical : نسل بعدی دستگاهی برای مداخلات در سکتههای حاد
این استارتاپ از ابزار و متد خاصی برای کاهش مشکلات ناشی از سکتهی مغزی استفاده میکند. به کمک ایدهی این تیم پزشکان میتوانند خروجی بهتری از جدا کردن لختهی خون در ساعتهای بعد از سکتهی مغزی داشته باشند. با جدا کردن لخته و باز و بسته کردن آهستهی یک بالن به کمک دستگاه خاصی این اجازه به مغز داده میشود تا بتواند جریان خون را بدون ریسک آسیبهای جانبی بازگرداند. برعکس نمونههای مشابه، این تیم به کمک یک بالن توانسته است جریان خون را کنترل کند.
3. استارتاپ Mint Labs : تصویر عصبی ابری برای تحقیقات و برنامههای جراحی
تیم Mint Labs با کمک الگوریتمهای پیشرفتهی آنالیز تصویر و بکارگیری نمای سهبعدیِ تعاملی از مغز به میدان آمده است. این تکنولوژی قادر خواهد بود تصاویر سریع و مقرون به صرفهای را در اختیار پزشکان، جراحان و محققان قرار دهد. کاربران این نرمافزار قادر خواهند بود با کمک حرکات دست با تصاویر تولیدشدهی این نرمافزار تعامل کنند و درک بهتری از عملکرد مغز داشته باشند.
4. استارتاپ Safe Heart: کنترل علائم حیاتی و جلوگیری از سکته با کمک گیمیفیکیشن
برای افرادی که میخواهند سلامت خود را کنترل کنند، استارتاپ Safe Heart محصولی را ارائه داده است تا بتوانند سلامت خود را چک کنند و این کار را به جزء لذتبخشی از زندگی خود تبدیل کنند. این برنامه به افرادی که به طور منظم سلامت و علائم حیاتی خود را چک کنند، پاداشهایی را ارائه میدهد. افراد به کمک این برنامه میتوانند به طور منظم فشار خون خود را روی تلفنهای همراه چک کنند. اهدای پاداشهای منظم توسط اپلیکیشن به کاربران میتواند افراد را برای بررسی سلامت خود بیشتر ترغیب کند.
استارتاپ Zyrobotics : محصول درست را برای آموزش فرزندانتان انتخاب کنید
این تیم به کمک بازیهای تعاملی، رباتها، نرمافزار و کتابهای خاص شیوهی جدیدی از آموزش مفاهیم پایه را برای کودکان تدارک دیده است. کودکان به کمک این رباتها قادر خواهند بود مفاهیم ریاضی را تا مفاهیم پایهی کدنویسی آموزش ببینند. همچنین این تیم با کمک تلفیق بازی و داستان موفق شده است کتابداستانهایی را طراحی کند که کودکان بتوانند با جذابیت بیشتری به خواندن داستانها بپردازند. فعالیتهای موجود در کتاب علاوه بر آشنا کردن کودکان با مفاهیم پایه به آنها کمک میکند تا بتوانند با لذت بیشتری داستانها را دنبال کنند.
6. استارتاپ Qmenta : تغییر شکل جریان کار تحقیق و توسعهی علوم اعصاب
Qmenta یک شرکت ذخیرهکننده، پردازشگر و تصویرساز دادههای پزشکی است که روی دادههای مغزی تمرکز کرده است. شعار این مجموعه این است که به کمک ما میتوانید با ارزشترین اطلاعات را از دادههای خود استخراج کنید و در تشخیص و درمان بهکار بگیرید. بیشترین دادهای که در این سایت مورد تحلیل قرار میگیرد، دادههای MRI است. این پلتفرم با بهرهگیری از هوش مصنوعی میتواند به متخصصین کمک کند تا مرحلهی پیشروی بیماری را در افراد با دقت بیشتری بررسی کنند. به طور مثال در تشخیص و یا میزان پیشروی بیماری آلزایمر این پلتفرم میتواند میزان آتروفی مادهی خاکستری مغز را ارزیابی کند. این پلتفرم بیشتر روی اختلالاتی نظیر پارکینسون، اماس، سکتهی مغزی و آلزایمر تمرکز کرده است.
منبع: مجله مغز و شناخت، شماره 10، تابستان 1398