«بازندههای قهرمان» اثری کمدی و ماجراجویانه با محوریت بحران اقتصادی کشور آرژانتین است. این ساختۀ سباستین بورنستین به داستان مردی بهنام فِرمین (با بازی ریکاردو دارین) میپردازد که قصد دارد کارخانۀ متروکهای را در شهر کوچکشان احیا و به یک انبار غله تبدیل کند تا باعث رونق کسبوکار آن منطقه شود. فرمین و همسرش برای تأمین پول موردنیاز این کار، از چند نفر از دوستان و همسایگان کمک میگیرند تا یک تعاونی راهاندازی شود. غافل از این که دولت در نظر دارد سیاستهای مالی جدیدی وضع کند؛ چیزی که شرایط را بهکلی دستخوش تغییر خواهد کرد. (ادامۀ متن ممکن است بخشهایی از داستان را فاش کند.)
فیلم با یکی از نقاط اوج پایانی و با این دیالوگ شروع میشود: «براساس لغتنامه، واژۀ «احمق» اشاره به فردی کودن داره، یا فردی سادهلوح، یا کسی که خیلی باهوش نیست. گرچه الآن میدونیم که آدمهای سختکوش، روراست و یا مطیع قانون هم درنهایت معادل احمق در نظر گرفته میشن…». نمای آغازینی که تا سکانسهای پایانی جهتدهندۀ ذهن بیننده است. «بازندههای قهرمان» ممکن است یادآور فیلمهای اوشن باشد اما بافتی کاملاً متفاوت دارد. هیچیک از شخصیتهای این قصه بسیار باهوش یا خبره نیستند و صرفاً افرادی معمولیاند که در یک وضعیت بغرنج گرفتار میشوند.
در سال 2001 دولت آرژانتین با هدف مهار بحران اقتصادی، با اجرای طرحی موسوم به «کورالیتو» حساب شهروندان را مسدود کرد و با اجرای محدودیتهایی مانع برداشت از سپردههای بانکی شد. در پی این سیاست جدید شورشهای زیادی صورت گرفت و در کمتر از دو هفته پنج رئیس جمهور روی کار آمدند. «بازندههای قهرمان» گرچه عمدتاً زبانی طنز دارد و به این ناآرامیها نمیپردازد، اما تا حدی تأثیر تنشها را روی افراد به نمایش میگذارد. پایین آمدن ارزش پول ملی، فقر شدید، توقف تحصیل و از دست رفتن مشاغل و کسبوکارها ازجملۀ این پیامدها هستند.
بعد از جمعآوری مبلغ موردنیاز برای تأسیس تعاونی، فرمین به بانک میرود که پول را در صندوق امانات بگذارد. اما رئیس بانک که بهواسطۀ فردی بانفوذ از طرح آیندۀ دولت باخبر است، فرمین را فریب میدهد و وادار به افتتاح حساب میکند. نویسنده بیشتر از آن که ابعاد سیاسی واقعه را هدف قرار دهد، روی امکان سوءاستفادۀ افراد سودجو از شرایط پیشآمده متمرکز شده است. فردای همان روز، فرمین که از شنیدن خبر بسته شدن حسابها شوکه است، مورد هجمۀ یکی از شرکایش قرار میگیرد. همان طور که انتظار میرود، نوسانات اقتصادی و تورم میتواند افراد را در شرایط تجربۀ بحران و استرس قرار دهد. شرایطی که در پی آن تفکر و پردازش اطلاعات تحت تأثیر قرار میگیرد و واکنشهای افراد میتواند به رفتارهای غریزیتر که تحت سلطۀ سیستم لیمبیک (و نه نواحی قشری) مثل جنگ یا گریز محدود شود (دپارتمان سلامت و خدمات انسانی آمریکا، 2019). همسر فرمین که بهشدت تحت فشار قرار گرفته روی شریکشان اسلحه میکشد و او را تهدید میکند. کمی بعد نیز در حالی که تمام توجه فرمین موقع رانندگی معطوف به فاجعۀ رخداده است، تصادفی اتفاق میافتد و همسرش جان سالم به در نمیبرد.
پژوهشها حاکی از آن است که تغییرات اقتصادی مثل تورم میتواند روی وضعیت روانی افراد اثر بگذارد. به بیان دو دانشمند پیشگام اقتصاد رفتاری تورسکی و دانمن (1979)، به نظر میرسد آزار و اذیتی که یک شخص بر اثر از دست دادن مبلغی پول تجربه میکند، بسیار بیشتر از لذت به دست آوردن همان مقدار پول است. در مطالعۀ مهرگان، قاسمیفر، سهرابی وفا و رشید (1395)، متغیر بیکاری و نرخ تورم رابطۀ معکوس و متغیر رشد اقتصادی رابطۀ مثبتی با سلامت روان داشتند. نگرانی مردم از بیارزش شدن داراییهایشان میتواند به افزایش حس بیثباتی، اضطراب، بدبینی و ناامیدی بیانجامد (فیلدینگ، 2022). تداوم چنین شرایطی میتواند استرس مزمن و نداشتن حس کنترل را به همراه داشته باشد. مغز همواره در حال ساختن حس عاملیت است (مور، 2016) چیزی که در شرایط تورم کمتر و کمتر میشود. بیخوابی، کاهش انرژی، تحریکپذیری و حتی دردهای عضلانی ممکن است از دیگر پیامدهای استرس اقتصادی باشد (ناوارو، 2023). مطالعۀ پتل، برنز، دینگرا، تارور، کورت و همکاران (2018) نشان داد که احتمال بروز افسردگی در جوامع نابرابر 2/1 برابر جوامع دیگر است؛ بدین معنا که میزان درآمد میتواند حتی شیمی مغز را نیز تغییر دهد.
درست است که بیثباتی اقتصادی برای مخاطب ایرانی ابعاد بسیار گستردهتری دارد، اما تماشای «بازندههای قهرمان» میتواند تجربهای خوشایند و کاتارتیک باشد. تمام دقایق تکراری رفت و برگشت، تکاپو و اضطراب مانزی (همان کسی که پولها را بالا کشیده) به هیچ عنوان خستهکننده نیست و نویسنده یک پایان خوب و خوش را رقم زده است. گرچه شخصیت مانزی میتوانست زوایای بیشتری داشته باشد و تماماً سیاه طراحی نشود.
منابع
مهرگان، نادر، قاسمی فر، ثمینه، سهرابی وفا، حسین، رشید، خسرو. (1395). تاثیر شرایط اقتصادی و اجتماعی روی سلامت روانی در استانهای ایران.
Moore JW. What Is the Sense of Agency and Why Does it Matter? Front Psychol. 2016 Aug 29;7:1272. doi: 10.3389/fpsyg.2016.01272. PMID: 27621713; PMCID: PMC5002400.
Patel V, Burns JK, Dhingra M, Tarver L, Kohrt BA, Lund C. Income inequality and depression: a systematic review and meta-analysis of the association and a scoping review of mechanisms. World Psychiatry. 2018 Feb;17(1):76-89. doi: 10.1002/wps.20492. Erratum in: World Psychiatry. 2018 Jun;17(2):235. PMID: 29352539; PMCID: PMC5775138.
https://www.livescience.com/inflation-mental-health-impact
https://www.verywellmind.com/how-rising-inflation-is-impacting-mental-health-5546955
برای مطالعۀ بیشتر:
https://hbr.org/2022/11/when-inflation-rises-health-outcomes-fall