توسعه سرمایه شناختی کودکان و نوجوانان با آموزش به شیوه شناختی اولویت اول ماست.
(توجه: این مصاحبه در زمستان 1399 انجام شده است)
کارگروه پرورش شناختی از چه افرادی و با چه تخصصهایی تشکیل شده است؟
در این کارگروه ما با اعضای ثابت و غیر ثابت در ارتباط هستیم. اعضای غیر ثابت بر اساس اهداف معینشده به جمع ما اضافه میشوند.
اما در میان اعضای ثابت کارگروه، در خدمت اساتیدی از دانشگاههای مختلف مانند دکتر خسرو باقری و جواد حاتمی از دانشگاه تهران، دکتر برخورداری و دکتر مردانی از دانشگاه خوارزمی و دکتر مقامی از دانشگاه علامه هستیم.
کارگروه پرورش شناختی اساساً با چه هدفی شکل گرفت؟
این کارگروه با شعار توسعه سرمایه شناختی برای مخاطبان گروه سنی کودک و نوجوان سنین 5 تا 17 سال راهاندازی شد؛ الویت اول این کارگروه آموزش شناختی است که بر اساس آن مجموعهای از فرصتهای یادگیری خلق میشود تا کودکان و نوجوانان بتوانند مهارتهای شناختی خود را بهبود ببخشند. الویت دوم کارگروه ورود به فرآیندهای آموزشهای جاری با آموزههای شناختی است تا کیفیت یاددهی بهبود پیدا کند. براین اساس به دنبال توانمندسازی آموزگاران یا تولید منابع مختلف آموزشی هستیم. در این زمینه سراغ نهادهایی مانند آموزش و پرورش برای همکاری رفتهایم.
اهمیت و ضرورت پرداختن به بحث سرمایهی شناختی در میان کودکان و نوجوانان چه بود؟
آنچه کارگروه پرورشی-شناختی را شکل داد در یک فرآیند تعاملی در کارگروه پژوهش و فناوری اتفاق افتاد. در سال 94 در یک گردهمایی با حضور 40 تا 50 نفر از متخصصان حوزههای مختلف علوم شناختی، ستاد سوالی را مطرح کرد که برای توسعه شناختی چه باید بکنیم؟
در آنجا متخصصان به یک اجماع غیررسمی رسیدند که باید هدفگذاری را در حوزه تربیت دنبال کنند تا افراد جامعه بتوانند توانایی شناختی بهتری پیدا کنند. بههرحال جامعه ما به سمت پیری جمعیت میرود و مداخلهها برای جوانسازی جمعیت مؤثر نبوده است، بنابراین باید با استفاده از بالا بردن مهارت شناختی افراد جامعه را برای سنین بالاتر آماده کنیم. در واقع باید سرمایههای علوم شناختی را صرف کنیم تا از کاهش تواناییهای مغز افراد جامعه پیشگیری کنیم. مطالعات نشان میدهد موفقیتهای فردی، تحصیلی و شغلی تحت تأثیر کارکرد بهینه توانایی شناختی افراد است.
جامعهی ما به سمت سالمندی پیش میرود، از این بابت باید با تقویت مهارتهای شناختی افراد، آنها را برای سنین بالاتر آماده کنیم. هر چقدر این تقویت در دوران کودکی اتفاق بیفتد جامعه توانمندی شناختی بهتری در بزرگسالی پیدا خواهد کرد.
اهداف کارگروه تا به امروز چقدر عملیاتی شده است؟
دکتر محمدی: یکی از اقداماتی که انجام دادیم فراخوان طرحهای پژوهشی برای تولید بستههای آموزش مهارت شناختی است که از این فراخوانها استقبال خیلی خوبی به عمل آمد و 30 طرح به کارگروه ارائه شد که این طرحها را با معیارهای روز علوم شناختی مورد سنجش قرار دادیم و 10 بسته یا پروپوزال را حمایت کردیم. همچنین برای گروههای سنی 5 تا 6، 6 تا 7، 7 تا 8، 9 تا 10 و 10 تا 11 سال پنج طرح برگزیده را انتخاب کردیم که این طرحها وارد فاز قرارداد و اجرا شدند که تا کنون پنجاه درصد پیشرفت داشتهاند.
همچنین برای گروه سنی نوجوانان یا همان 11 تا 17 سال با اعلام فراخوان 19 طرح ارائه شد که از میان آنها 7 طرح انتخاب شدند تا مورد داوری قرار بگیرند و بعد از داوری از طرحهای تأییدشده حمایت خواهیم کرد.
دکتر تلخابی: با توجه به اینکه از سال گذشته با ماجرای کرونا درگیر هستیم ستاد تصمیم گرفت تا برای این شرایط خاص فعالیتهایی را تعریف کند. به همین منظور کارگروه پرورش شناختی سعی کرد تا برای آموزش متناسب با این دوران کمیتهای را تشکیل دهد که نتیجهی آن ارائه 15 مؤلفهی شناختی برای بهبود فرآیند یاددهی و یادگیری در محیط مجازی برای معلمان بود. این یادداشتهای پانزدهگانه به صورت هفتگی در شبکه شاد منتشر شد که بعضی از این یادداشتها 700 تا 800 هزار بازدید را به خود اختصاص داد.
در ادامه ستاد تصمیم گرفت این مجموعه را به صورت کتاب الکترونیکی منتشر کند تا به صورت رایگان در اختیار دستاندرکاران حوزه آموزش قرار گیرد.
در داخل کشور رصد شده که چه کتابهایی در حوزه پرورش علوم شناختی منتشر شده است؟
همانطور که می دانید در بعضی از دانشگاهها رشتههای علوم شناختی ایجاد و دانشجو جذب شده است، ستاد تفاهم نامهای با سازمان سمت منعقد کرده و کارگروه علوم شناختی آن سازمان با کارگروه ستاد همکاری میکند، برای سرفصلهای دروس رشتههای علوم شناختی تلاش کردیم تا منابع علمی فراهم کنیم، چرا که این رشتهها نیاز فراوانی به منابع آموزشی دارند. برای این منظور فراخوان دادیم تا آثار و منابع درسی ترجمه شود.
البته اقداماتی عمومیتر هم در حوزه ترجمه کتابهای علوم شناختی انجام شده است که مرتبط با دروس دانشگاهی نیست. در این زمینه با شورای نشر ستاد همکاری داشتیم تا فهرستی از آثاری را که در در دنیا در حوزه علوم شناختی منتشر شدهاند، شناسایی کنیم.
چند کتاب در حوزه آموزش علوم شناختی انتخاب شده و در دست ترجمه هستند که به زودی منتشر خواهند شد. دو کتاب هم در این زمینه منتشر شده است.
در بحث کرونا استفاده از تکنولوژی در آموزش غیرقابل انکار است. در این زمینه چه برنامهای دارید؟
ما به صورت اتفاقی پیش از شیوع کرونا سراغ فناوری در آموزش رفته بودیم. یک طرحی را به دانشگاه رجایی واگذار کردیم و قرار شد این دانشگاه فناوریهای شناختی حوزه آموزش در دنیا را در قالب طرح مطالعاتی مورد تحقیق خود قرار بدهد.
سند این تحقیق آماده شد و به نوعی برای ما بیانگر مسیری است که باید طی کنیم.
آموزشهای مهارت شناختی چه تاثیری در حوزه اشتغال خواهد داشت؟
ستاد علوم شناختی در این زمینه جلساتی را با معاونت علمیفناوری ریاستجمهوری داشته و کارگروه ما ارتباط خوبی با این معاونت برقرار کرده است. سیاست این معاونت در واقع حمایت از موسساتی است که در آموزش مهارتها برای توسعه و اشتغال فعالیت میکنند. ستاد علوم شناختی از طریق کارگروه ما با این معاونت در ارتباط است و این سؤال را مطرح کرده که چطور میتوان با بالا بردن کیفیت آموزش به اشتغال رسید، درواقع ما به دنبال این هستیم که خلائی را که در آموزش دانشگاهی وجود دارد، به نوعی پر کنیم.
چه شبکههایی با سازمان یا نهادهای مختلف ایجاد کردهاید و یا به طور کلی همکاری با شما برای چه نهادهایی جذاب بود؟
درخصوص نهادهای غیردولتی ما ارتباطات خوبی با استارتاپ و شرکتهای دانش بنیان داریم، در واقع هم به شکلگیری استارتاپ کمک میکنیم و هم از برنامههای آنها در چارچوب اهداف ستاد حمایت میکنیم.
درخصوص نهادهای رسمی اما دشواریهای زیادی وجود دارد، با این همه با آموزش و پرورش همکاریهای مناسبی داشتهایم و تجربهی موفقی با دفتر انجمن اولیاء و مربیان داشتیم که یکی از مهمترین آنها برگزاری کارگاه برای کلیه مشاوران آموزشی در مراکز آموزشی پیوند بود.
همچنین طراحی یک دوره آموزش برای مدرسان آموزش خانواده که در سال جاری انجام شد. با دفتر آموزش دبستان و پیشدبستان هم جلساتی برگزار کردهایم تا در طراحیهای خود مؤلفههای شناختی را به برنامههای درسی اضافه کنند.
تفاهمنامهای نیز با سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزش کشور مبادله شد و با این سازمان همکاری مشترکی در زمینهی ارائه بستههای آموزش شناختی و توسعه رویکرد شناختی خواهیم داشت.
با کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان هم همکاری بسیار رضایتبخشی را تجربه کردیم، تا تولیداتی که کانون به واسطه مؤسسات وابسته به خود دارد از معیارهای افزایش توانایی شناختی بهره ببرند.
اهداف کارگروه پرورش شناختی در سال 1400 چه خواهد بود؟
دکتر محمدی: در سال آینده تلاش خواهیم کرد تا از تجربه دو فراخوان گذشته استفاده کنیم و فراخوانهایی را در چارچوب اهداف کارگروه طراحی نماییم. همچنین به دنبال شناسایی بستههای شناختی در دنیا هستیم تا بر اساس آن سیاستگذاری خود را طراحی کنیم. در این زمینه کتابهایی را برای ترجمه و تألیف انتخاب خواهیم کرد تا از انتشار آنها حمایت کرده و آنها را روانه بازار کنیم.
منبع: مجله مغز و شناخت، شماره 16، زمستان 1399