بازی های کامپیوتری چگونه مغز را تغییر می دهند؟!

چکیده

همه آنچه می بینیم، می شنویم، می اندیشیم، یاد می گیریم و همه تعاملات ما با دنیای اطرافمان توسط مغز کنترل می شود. نکته ی مهمی که لازم است درباره مغز بدانیم، ساختار منعطف آن است. ساختار مغز ما مانند یک سنگ غیرقابل تغییر نیست. ما می توانیم با توجه به آنچه انجام می دهیم ساختار مغزمان را تغییر دهیم. یکی از فعالیت هایی که برای  تغییر مغز به کمک ما می آید، بازی های ویدیویی است. بازی های ویدیویی می توانند باعث تغییرات مفیدی در مغز شوند. این بازی ها می توانند به ما کمک کنند بهتر فکر کنیم و بهتر یاد بگیریم. البته همانطور که غذاهای مختلف اثر یکسانی بر بدن ما نمی گذارند؛ بازی های ویدیویی نیز تاثیرات مختلفی بر مغز می گذارند. در این مقاله، درباره اثرات این بازی ها بر مغز می خوانیم. 

مغز و شناخت

کارکردهای شناختی ما محصول فعالیت مغز است.به زبان ساده تر مغز تعیین می کند چگونه اطلاعات را پردازش و درک کنیم. بیایید برای کارکردهای شناختی مغز چند مثال بزنیم. دیدن، شنیدن، توجه کردن، یادگیری، به خاطر آوردن چیزها، برنامه ریزی کارها و تصمیم گیری، همه مثال هایی از کارکردهای شناختی هستند. یک ویژگی کلیدی مغز تغییرپذیری و انعطاف پذیری آن است. مغز می تواند به مرور زمان تغییر کند. به این ویژگی مغز انعطاف پذیری عصبی می گوییم. هر آنچه تجربه می کنیم، ساختار مغز ما را تغییر می دهد. این تغییرات می تواند باعث قوی تر شدن ارتباط برخی مناطق مغزی با یکدیگر شود. تمام کارهایی که در طول روز انجام می دهیم، از تعاملات کوتاه روزانه با همکلاسی هایمان تا چیزهایی که در مدرسه یاد می گیریم یا تفریحاتی که بیرون از مدرسه داریم می تواند بر مغز و کارکردهای شناختی ما تاثیر بگذارد. فکر می کنید بازی های ویدیویی چگونه مغز ما را تغییر می دهند؟!

خبر خوب این است که بعضی از این بازی ها می توانند کارکردهای شناختی مغز ما را بهبود دهند. اگر اصول درستی را رعایت کنیم، بازی های ویدیویی محیط ایده آلی برای پرورش توانمندی های شناختی ما محسوب می شوند!

اندازه گیری فعالیت مغزی!

برای اندازه گیری تغییرات مغز بعد از بازی های ویدیویی، دانشمندان علوم شناختی از ابزارهای مختلفی استفاده می کنند. یکی از این روش ها، تصویربرداری تشدید مغناطیسی یا MRI است. در این روش به کمک میدان های مغناطیسی قوی تلاش می کنیم تصاویری از ساختار مغز بدست آوریم. به کمک MRI، دانشمندان می توانند بررسی کنند سلول های مغزی بعد از هر تجربه چگونه تغییر می کنند. تکنیک دیگری که در این روش استفاده می شود، تصویربرداری تشدید مغناطیسی عملکردی یا fMRI است. fMRI میزان جریان خونی که به قسمت های مختلف مغز می رود را شناسایی می کند. جریان خون به ما نشان می دهد کدام نواحی مغزی حین انجام یک کار، فعال تر هستند. از این داده نتیجه می گیریم برای انجام هر فعالیتی، کدام نواحی در مغز درگیر می شوند. ابزار سومی که به کمک دانشمندان می آید؛ الکتروانسفالوگرافی یا EEG است. احتمالا تاکنون اصطلاح نوار مغزی را شنیده اید. نوار مغزی نام دیگری برای الکتروانسفالوگرام است. در این روش، سیگنال های الکتریکی مغز را ثبت می کنیم. داده های این روش مشخص می کند هر ناحیه ی مغزی در لحظه چقدر فعالیت الکتریکی دارند. 

مثال هایی از تکنیک های تصویربرداری مغز

الف: تصویربرداری تشدید مغناطیسی. 

ب: تصویربرداری تشدید مغناطیسی کارکردی. نواحی رنگی، نواحی فعال مغز هستند. 

پ: مثالی از الکتروانسفالوگرام که ۵ موج مختلف مغزی را نشان می دهد. 

روش هایی که تا اینجا معرفی کردیم، ابزارهای مناسبی برای بررسی تغییر در ساختار مغز محسوب می شوند. اما چطور بفهمیم کارکردهای شناختی افراد تغییر کرده است؟ برای سنجش این کارکردها می توانیم از تکالیف شناختی استفاده کنیم. تکلیف شناختی چیست؟ آزمون هایی که کارکردهای مشخصی از شناخت ما را درگیر می کند و از روی نتایج آن می توانیم درباره سطح توانمندی افراد قضاوت کنیم. مثلا تکالیف شناختی وجود دارد که بتوانیم عملکرد حافظه افراد را قضاوت کنیم. 

مثالی از یک تکلیف شناختی- تکلیف ریون برای سنجش مهارت حل مسئله – برای انجام این تکلیف، فرد باید شکل چهارم را انتخاب کند. در اینجا پاسخ صحیح گزینه ۴ است.

محققان تلاش می کنند تا به کمک ابزارهای تصویربرداری و تکالیف شناختی تغییرات مغز و شناخت پس از بازی های ویدیویی را بررسی کنند. به طور مثال، ممکن است سوال پژوهش آن ها این باشد: آیا بازی فورتنایت می تواند به تقویت  مغز و شناخت کمک کند؟ 

ابتدا، دانشمندان تعدادی داوطلب برای شرکت در پژوهش انتخاب می کنند. سپس از شرکت کنندگان پژوهش می خواهند تا تعدادی تکلیف شناختی را برای ارزیابی کارکردهای شناختی آن ها انجام دهند. علاوه بر تکالیف شناختی، از ابزارهای تصویربرداری نیز برای ثبت تصاویر مغزی این افراد استفاده شده است. به این مرحله از پژوهش، مرحله پیش آزمون می گوییم. چرا پیش آزمون؟ زیرا داده هایی که در این مرحله جمع می کنیم، کمک می کند وضعیت مغز و شناخت شرکت کنندگان را پیش از انجام بازی های ویدیویی بررسی کنیم. پس از این مرحله، محققان از شرکت کنندگان خواستند تا فورتنایت یا بازی دیگری که انتظار نداریم تاثیری بر شناخت داشته باشد، بازی کنند. بازی دوم را اصطلاحا بازی کنترل می گوییم. با چنین طراحی پژوهشی می توانیم نتایج بدست آمده بین افرادی که بازی فورتنایت انجام داده اند و افرادی که از بازی دیگری استفاده کرده اند را مقایسه کنیم. بعد از این شرکت کنندگان بازی که برای آن ها تعیین شده است (فورتنایت یا بازی دیگر) را برای چند هفته، هر روز، روزی یک ساعت انجام می دهند. پس از این چند هفته، محققان تکالیف شناختی و تصویربرداری های مغزی را تکرار می کنند. این ارزیابی ها در ادبیات پژوهش، ارزیابی پس آزمون نام دارد. چرا پس آزمون؟ زیرا این داده ها فرصتی فراهم می کند تا کارکردهای شناختی و ساختار مغز افراد را پس از انجام بازی های ویدیویی بسنجیم. نهایتا، پژوهشگران نتایج پیش آزمون و پس آزمون را مقایسه می کنند. اگر شرکت کنندگانی که بازی فورتنایت انجام داده اند؛ تغییرات قابل توجهی نشان دهند، مثلا حجم بافت مغزی آن ها در برخی نواحی تغییر کرده باشد، یا نمرات تکلالیف شناختی آن ها به قدر معناداری بهتر از نمرات گروه کنترل شده باشد، نتیجه می گیریم بازی فورتنایت برای تقویت مغز و شناخت مفید است!

اکنون که مسیر پژوهش را یاد گرفتیم، بیایید به سوال اصلی بپردازیم:

بازی های ویدیویی چگونه بر مغز اثر می گذارند؟

پژوهش های مختلف نشان می دهد بازی های ویدیویی می تواند اندازه و فعالیت برخی مناطق مغزی را بیشتر یا کمتر کند. چطور بازی ها می توانند فعالیت های مغزی را هم کمتر و هم بیشتر کنند؟! یک توضیح برای این پدیده این است که انجام بازی های ویدیویی ابتدا فعالیت نواحی مختلف مغزی را افزایش می دهد. در واقع از انجایی که فرد یادگیری یک مهارت جدید را آغاز می کند، نیاز است مغز فعالیت بیشتری برای اجرای درست بازی داشته باشد. هر چه مهارت فرد در بازی افزایش یابد، مغز برای اجرای بازی تلاش کمتری می کند. انگار که بازی ها به فعالیت اتوماتیک مغز تبدیل شده باشند.  پس نتایجی که در این پژوهش ها می گیریم براساس مدت زمانی که فرد بازی های ویدیویی را انجام می دهد، متفاوت است. برخی پژوهشی درباره تغییرات حجم مغز در اثر بازی های ویدیویی نیز نتایجی ارائه کرده اند.

درباره تغییر کارکردهای شناختی چه  می توان گفت؟ در کنار تغییرات مغز، بازی های ویدیویی جنبه هایی از شناخت ما را نیز تقویت می کنند. مثلا توانایی شناسایی اطلاعات حسی ( مانند آنچه می بینیم و آنچه می شنویم) و توانایی ادراک محیط اطراف (مانند بخاطر آوردن محل اشیا، پیدا کردن اشیا، توجه کردن، نادیده گرفتن عوامل حواس پرت کننده، توانایی انجام موازی کارها و حافظه کاری). 

تاثیرات بازی های ویدیویی بر مغز و شناخت پیچیده است.

تاثیر بازی های ویدیویی بر مغز و شناخت به فاکتورهای مختلفی بستگی دارد. سن، مدت زمان بازی کردن و نوع بازی بعضی از این فاکتورها هستند. برای مثال، به نظر می رسد بازی های ویدیویی می توانند برای گروه های سنی مختلف مفید باشند. البته به نظر می رسد این تاثیر مثبت در نوجوانان بیش از افراد مسن است. از طرف دیگر، مدت زمان بازی کردن، در نتایج این پژوهش ها نقش کلیدی دارد. دوره های طولانی مدت بازی های ویدیویی نه تنها تاثیر مثبتی ندارد، بلکه باعث مشکلات جدی می شوند. برای بهره مندی از تاثیرات مثبت بازی های ویدیویی باید این فعالیت را در فواصل زمانی مختلف (مانند روزانه یک ساعت یا کمتر) توزیع کنیم. 

نهایتا همه بازی ها به طور یکسان مغز را تغییر نمی دهند. به طور کلی، پژوهشگران علوم شناختی معتقدند مهارت های و نواحی از مغز که برای انجام یک بازی استفاده می کنیم به مرور زمان تقویت می شوند. این همان اتفاقی است که با ورزش کردن تجربه می کنیم. فوتبال و بسکتبال مهارت های فیزیکی متفاوتی نیاز دارند. اگر برای مدتی شوت کردن را تمرین کنید، انتظار دارید عضله های ساق پای شما تقویت شود. اما این تمرین باعث نمی شود بازوهای قوی تری داشته باشید یا عملکرد شما در بازی بسکتبال تغییر کند. همین شیوه استدلال برای بازی های ویدیویی و تاثیرات آن ها کاربرد دارد. مثلا پازل ها می توانند توانایی حل مسئله شما را تقویت کنند. 

نتیجه گیری

به طور خلاصه، بازی های ویدیویی می توانند بر مغز و شناخت ما تاثیر مثبت داشته باشند. اما پژوهش ها نشان می دهد تاثیر بازی ها بر مغز به فاکتورهای مختلفی مانند سن، نوع بازی و مدت بازی بستگی دارد. 

دقت کنید!

مقاله ای که خواندیم صرفا به بررسی تاثیر بازی های ویدیویی بر مغز و شناخت پرداخته است. این مقاله تاثیر این بازی ها بر جنبه های دیگر زندگی شخصی افراد را بررسی نمی کند. به طور مثال، این بازی ها می توانند اعتیادآور باشند و یا رشد هیجانی و اجتماعی کودکان و نوجوانان را مختل کنند. بنابراین اگر به دنبال مطالعه جامع تاثیر بازی های ویدیویی بر مغز هستید، نیاز است مقالات بیشتری در تمام حوزه های اثر این بازی ها مطالعه کنید.