لطفا خودتان را معرفی کنید.
دکتر مریم کچویی هستم، نورولوژیست کودکان و عضو هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی ایران
خانوادهها راجع به رشد کودکان چه اطلاعاتی باید داشته باشند؟
در کودکان مسئلهای که قابلتوجه است موضوع رشد در کنار تکامل است. رشد به این معنا که قد و وزن کودک چگونه افزایش پیدا میکند اما تکامل حیطههای متفاوتی دارد، حیطه اول موتور یا حرکت است که به دو دستهٔ حرکات ریز و درشت تقسیم میشود، حرکات ریز مانند بستن بند کفش، قاشق گرفتن و حرکات درشت مثل نشستن، راهرفتن، گردن گرفتن است. حیطهٔ دوم مربوط به زبان است که این هم به دو بخش که یکی تکلم و دیگری درک کردن صحبت دیگران تقسیم میشود و حیطهٔ سوم شناختی میباشد که شامل توجه، حافظه و دیگر کارکردهای شناختی میشود. زمانی که از تکامل صحبت میشود به هر سه حیطهٔ اشاره شده باید دقت کرد و اگر اختلالی در کودک وجود داشته باشد هرچه زودتر شناسایی شود مداخلهٔ بهتری میتواند صورت گیرد.
در حال حاضر بهترین راه برای تشخیص این اختلالات برای خانوادهها مراجعه به خانههای بهداشت است در این مراکز روند ارزیابی و تشخیص بادقت انجام میشود و تشخیص زودهنگام منجر به اقدام بهموقع و پیشآگهی بهتر میشود.
این اختلالات به چند دسته تقسیم میشوند؟
این اختلالات دلایل مختلفی ممکن است داشته باشند یکی از آنها مشکلات ژنتیکی است برای مثال برخی از ازدواجهای فامیلی میتواند منجر به این اختلالات شود. دلیل دیگر مشکلات متابولیکی است که در آن معمولاً یک آنزیم در بدن بهدرستی کار نمیکند. ما در طول روز از غذاهایی استفاده میکنیم که دارای قند، پروتئین و چربیاند اگر بدن در یک آنزیم دچار مشکل شده باشد و نتواند این مواد را بهخوبی دریافت کند در سنین کودکی که بسیار حساس است منجر به اختلالات تکاملی از نوع متابولیک میشود. بیماریهای متابولیک هم بخشی ژنتیکی هستند اما خبر خوب این است که اگر بهموقع تشخیص داده بشوند بعضا قابلدرمان هستند برای مثال بیماری PKU امروزه غربالگری میشود و درمانش هم بهسرعت انجام میشود. علت دیگر این اختلالات به زمان تولد برمیگردد برای مثال ممکن از در پروسهٔ زایمان اکسیژن کمتری به مغز بچه برسد این باعث میشود بخشی از سلولهای مغزی در بدو تولد از بین بروند و این مورد هم هر چه کاردرمانی زودتر شروع شود تأثیر بهتری خواهد داشت؛ بنابراین این اختلالات دلایل مختلفی ممکن است داشته باشند اما موضوعی که مهم است تشخیص زودهنگام و شروع درمان است.
چه روشهای درمانی ای برای این اختلالات وجود دارد؟
روشهای درمانی قطعاً وابسته به علت اختلال است برای مثال اگر اختلال به دلایل متابولیک باشد ممکن است با یک سری رژیم مخصوص از بروز علائم جلوگیری شود یا اگر به دلیل مشکلات بدو تولد باشد باید با مداخلات کاردرمانی پیش رفت.
محیطی که خانواده برای کودک فراهم میکند چه تأثیری دارد؟
موضوع به جنس بیماری برمیگردد برای مثال اگر فرد مشکل متابولیکی داشته باشد تا وقتی فرد در آنزیم موردنظر نقص دارد محیط کمکی به او نمیکند، اما در بیماری مثل ADHD محیط بسیار تأثیرگذار است. ADHD از سه جزء عدم تمرکز، بیشفعالی و رفتارهای تکانشی تشکیل شده، وجود یک محیط اجتماعی نامناسب باعث افزایش بروز رفتارهای پرخطر این کودکان می شود، شاید جالب باشد که در زمان گذشته به دلیل وجود فضای باز در خانهها، کودک بیش فعال خللی در زندگی خانواده ایجاد نمیکرد و یکی از دلایل این که تشخیص بیشفعالی درگذشته کمتر بوده همین موضوع است.
آیا بازیهای فکری میتواند منجر به بهبود کارکردهای شناختی یا به قول بعضی تبلیغات “افزایش هوش” در کودک شود؟
هوش که یک مسئلهٔ ثابت و وابسته به ژنتیک است و با بازی تغییری نمیکند اما بازیهای فکری در بهبود کارکردهای شناختی مثل حافظه، توجه، ادراک و حل مسئله تأثیرگذاراست. بیشتر این موضوع برای کودکان سالم صدق میکند و خانوادهها میتوانند با انجام بازیها یا بهوجودآوردن یکسری عادتها مثل کتابخوانی به مسیر رشد تحصیلی کودک کمک کنند. البته باید اشاره کنم که نیاز نیست حتماً از بازیهای مدرن و گرانقیمت استفاده شود و همان بازیهای قدیمی هم میتوانند کمککننده باشند. این مسئله از این نظر حائز اهمیت است که بعضی خانوادهها فکر میکنند هرچه هزینهٔ بیشتری برای توانبخشی کودک کنند، نتیجهٔ بهتری خواهند گرفت.
آیا بازیهای دیجیتال برای کودکان ضرر دارد؟
اسکرین تایم در کودکان نباید زیاد باشد، بازیهای فکری دیجیتال با این که میتوانند در عملکردهای شناختی تأثیرگذار باشند، اما استفادهٔ بیش از حد از آنها باعث میشود مهارتهای اجتماعی کودک رشد نکند. در محدودیتهای پاندمی بهناچار استفاده از گوشی و کامپیوتر در کودکان افزایش یافت اما در حالت عادی خانوادهها باید برای استفادهٔ کودکان از فضای دیجیتال محدودیت قائل شوند.