این زن کامل شده است
بر تن بی جانش
لبخند توفیق نقش بسته است…
بخشی از شعری سرودۀ سیلویا پلات
درام «یک لقمه هوا» گرچه کامل و بینقص نیست اما از لحاظ موضوعی میتواند اثری قابلتوجه به شمار آید. ایمی کاپلمن در این فیلم (که با اقتباس از رمان خودش با همین نام ساخته است) به تجربۀ پس از زایمان زنی بهنام جولی دیویس میپردازد. جولی نویسنده و تصویرگر کتابهای کودکان است و بهتازگی صاحب یک فرزند پسر شده است. همهچیز درظاهر خوب بهنظر میرسد اما درحقیقت جولی از افسردگی پس از زایمان رنج میبرد؛ همان چیزی که اوضاع را برایش بسیار دشوار کرده است.
(ادامۀ متن، داستان را فاش می کند)
دقایق ابتدایی فیلم با هجوم رنگ و نور آغاز میشود: جولی در حال سپری کردن روز با پسرش است؛ با او بازی میکند و قهرمان صدایش میزند. اما کمی که میگذرد، انگار که سرچشمۀ شادی و امید ناگهان خشکیده باشد، در حمام اقدام به خودکشی میکند. با سر رسیدن خواهر همسرش، به بیمارستان منتقل میشود و جولی به زندگی باز میگردد. حالا برای او و اطرافیانش هیچ چیز مانند قبل نیست.
افسردگی پس از زایمان رایجترین اختلال روانپزشکی در دوران بعد از زایمان است (علیپور، لامیان و حاجیزاده، 2012)، که شاید کمتر موردتوجه متخصصین زنان قرار میگیرد. پزشک معالج جولی میگوید که پس از شنیدن خبر خودکشی او حواسش را بیشتر درمورد بیمارانش جمع میکند. نوسانات خلق، احساس بیارزشی و شکست، بیقراری، خستگی و نقص در تفکر و تمرکز ازجمله علائم این اختلال هستند. در تمام زنان با افسردگی پس از زایمان در مطالعۀ چنگ، رابرتز، ژو، وانگ، لی و همکاران (2022)، علائم افسردگی با میزان ارتباط عملکردی در بخش PCL[1] چپ همبستگی مثبت داشت. علائم افسردگی و اضطراب نیز با میزان ارتباط عملکردی در لوب خلفی مخچه راست (منطقهای از مغز که در حمایت از شناخت اجتماعی و تنظیم هیجان نقش دارد) همبستگی منفی نشان داد. نزدیک به دوسوم زنان، افسردگی پس از زایمان را همراه با اختلالات اضطرابی تجربه میکنند (ناکیچ رادوس، تادیناک و هرمان، 2018). این دو اختلال نهتنها بر بهزیستی و کیفیت زندگی مادران و روابط خانوادگی تأثیر میگذارند، بلکه عواقب ناگواری نیز برای فرزندان رقم میزنند (اشتاین، پیرسون، گودمن، راپا، رحمان و همکاران، 2014).
از اظهارات و رفتارهای جولی میتوان دریافت که علاوهبر افسردگی، اضطراب نیز گریبانگیر اوست. وقتی همسرش پیشنهاد زندگی در یک خانۀ جدید را مطرح میکند، ترجیح جولی آن است که به زندگی در آپارتمان ادامه دهد و اعلام میکند که از خانههای بزرگ و حیاطدار میترسد. سکانسی با دیالوگ «اگر من از این سمت خانه تو را صدا کنم و تو در انتهای دیگر خانه صدایم را نشنوی چه؟!» احتمالاً از ملموسترین دقایق فیلم برای یک بیمار اضطرابی است. سؤالات پیدرپی جولی از همسرش در این سکانس نشانگر آن است که ذهن او مدام در حال فاجعهسازی و پیشگویی است. دو خطای شناختی عمده که روند بهنجار تفکر را برایش مختل میسازد. حتی وقتی مادر جولی در اتاقِ نوهاش روی زمین خوابیده، جولی آویز سقف (که تنها یک تکه ابر پنبهای است) را از بالای سرش برمیدارد.
عامل وراثت یک فاکتور خطر مهم برای افسردگی محسوب میشود. فیلم با برشهای کوتاه و مختصر از کودکی جولی رابطۀ او با پدرش را به تصویر میکشد. پدری که خود نیز افسردگی را تجربه کرده است، حال بهتعبیری یک مقصر برای شرایط فعلی قلمداد میشود. جولی دیویس گرچه حالا یک نویسندۀ موفق و از حمایت همسر و مادرش بهرهمند است، اما باورهای مخدوش و نادرستی از خود دارد. او بهصراحت اعلام میکند که ضعیف و ناتوان است و ازعهدۀ نگهداری فرزند کوچکش برنمیآید. افکار وسواسی او حتی در سوپرمارکت هم رهایش نکرده و انتخاب و تصمیمگیریهای ساده را نیز برایش تنشزا و زمانبر میکنند.
اوضاع وقتی پیچیدهتر میشود که جولی درمییابد فرزند دومی در راه دارد. او با این که قبلاً تأثیرات مثبت داروهای روانپزشکش را مشاهده کرده، از مصرف آنها خودداری میکند. زندگی جولی علیرغم این که سراسر رنگ و نقش است، به گفتۀ خودش تا پیش از خوردن ضدافسردگیها دنیایی سیاه و سفید بوده است. با این حال او از بلعیدن قرصها سر باز میزند چرا که با وجود تایید پزشک به ضرورت مصرف داروها در دوران بارداری، نگرانی از آسیب داروها به فرزندش باعث می شود تا از مصرف آنها خودداری کند. نکتۀ مهمی که بهنظر میرسد نقش مهمی در بدتر شدن شرایط جولی ایفا میکند.
«یک لقمه هوا» بیشتر از آن که ازلحاظ سینمایی حرفی برای گفتن داشته باشد بهمثابۀ یک تصویر شخصی برای نشان دادن روایتی است که میتواند گروه بخصوصی از مخاطبان را با خود همراه کند و لزوم تولید آثار مشابه را به سازندگان یادآور شود.
منابع:
Alipour Z, Lamyian M, Hajizadeh E. Anxiety and fear of childbirth as predictors of postnatal depression in nulliparous women. Women Birth. 2012;25:e37–43.
Cheng, B., Roberts, N., Zhou, Y., Wang, X., Li, Y., Chen, Y., … & Wang, J. (2022). Social support mediates the influence of cerebellum functional connectivity strength on postpartum depression and postpartum depression with anxiety. Translational Psychiatry, 12(1), 54.
Nakić Radoš S, Tadinac M, Herman R. Anxiety during pregnancy and postpartum: course, predictors and comorbidity with postpartum depression. Acta Clin Croat. 2018;57:39–51.
[1] Paracentral Lobule