سارا پالی، دختر کوچک سریال خاطرهانگیز «جادهای به اونلی» (که در ایران با نام «قصههای جزیره» پخش میشد)، اسکار بهترین فیلمنامۀ اقتباسی سال 2023 را به خانه برد. او در حالی این جایزه را برای «حرفهای زنانه» تصاحب کرد که کازوئو ایشیگورو برندۀ نوبل ادبیات را بین رقیبان خود داشت. «حرفهای زنانه» که براساس رمانی نوشتۀ میریام تاوز ساخته شده، گرچه از ضربآهنگ جالبتوجهی برخوردار نیست اما موضوع قابلتأملی دارد؛ قصهای تکاندهنده از خشونتی ادامهدار علیه زنان یک مستعمره. (ادامۀ متن داستان را فاش میکند).
داستان از زبان یکی از دختران نوجوان روستایی بینشان و خطاب به کودکی بهدنیا نیامده روایت میشود؛ کودکی که امید است زندگی متفاوتی از بقیه داشته باشد. زنان و دختران این روستا مدتهاست هر صبح با خونریزی و آثار جراحت و کبودی از خواب برمیخیزند و چیزی از شب گذشته به خاطر نمیآورند. زنان مسنتر به آنها میگویند هرچه هست کار ارواح و شیطان است، یا تخیل زنانه و یا داستانپردازی دروغینی برای جلب توجه. زمانی با این فریب سپری میشود، تا یک شب که دو نفر روح خبیث را در حال فرار میبینند! حالا زنان یقین میکنند که دست مردانی در کار است و آنچه تجربه کردهاند نه خیال، بلکه تجاوز جنسی و خشونتی آشکار است. واقعهای که تا پیش از این فریادی بیصدا بود که به کلام در نمیآمد، اکنون به زبانی مشترک بدل میشود.
پلیس گروهی از مردان متهم را دستگیر میکند و مابقی مردان روستا برای تهیۀ وثیقۀ آزادی آنها رهسپار میشوند. حالا زنان ستمدیده برای مدت محدودی با مهمترین انتخاب زندگیشان تنها هستند و سه گزینه پیش رو دارند: بمانند، متجاوزان را ببخشند و کاری نکنند، بمانند و تا جایی که توان دارند بجنگند و یا بروند و روستا را ترک کنند. آنها که هیچکدام سواد خواندن و نوشتن ندارند و جز سرودهای مذهبی چیزی از بر نیستند، یک رأیگیری جمعی اجرا میکنند و فیلم از آن پس گفتگوییست میان چند نفر از زنان منتخب برای رسیدن به پاسخ سؤال ماندن یا رفتن.
گروهی از زنها که «حرفهای زنانه» روی آنها متمرکز است گرچه همگی قربانی تعرض جنسیاند و اتفاقات مشابهی را از سر گذراندهاند اما از لحاظ راهبردهای مقابلهای، در سبک تفکر و هیجانات بسیار با هم متفاوتند. تنها کسی که از خشونتِ رواداشتهشده خشمگین است و فعالانه به انتقام فکر میکند سالوم (با بازی کلر فوی) است. اونا (رونی مارا) در سمت مخالف وی قرار دارد؛ زنی آرام و متفکر. زن مذهبی صورتزخمی (فرانسیس مکدورمند) حتی تحمل شنیدن نظراتی که مخالف بخشیدن مردان متجاوز هستند را ندارد و ترک روستا را نیز مساوی رانده شدن از بهشت میداند. مِهیال یکی از دختران جوانتر، بهنظر میرسد آسیبپذیرتر از بقیه باشد. او در سکانسی از فیلم یک حملۀ پنیک را تجربه میکند و برای آرام کردن خود سیگار میکشد. تعداد نامشخصی از زنان روستا نیز شرایط را تاب نیاورده و اقدام به خودکشی کردهاند. در «حرفهای زنانه» از سرزنش قربانی نمیشنویم اما برخوردهای نادرست دیگری وجود دارند. یکی از زنان بهنام مریکه نمیتواند ضعف مهیال و حملۀ وحشتزدگیاش را درک کند، به او انگ جلب توجه و خودنمایی میزند و انتظار دارد او هم مثل دیگران ظاهر خود را حفظ کند. شخصیت دیگر فیلم ملوین است؛ کسی که تصمیم گرفته زنانگیاش را مدفون کند و مثل مردها لباس بپوشد، با کسی صحبت نکند و تمام وقتش را با بچهها سپری کند.
زنان پس از تجربۀ تجاوز عزت نفس و تمایل برقراری رابطۀ جنسی کمتری دارند (پریلو، دانتلی و باس، 2012). قربانیان تعرض جنسی به احتمال بیشتری نشانههای اختلال استرس پس از سانحه (مثل کابوس و افکار مزاحم) را بروز میدهند (دیمارو، رنشاو، 2021). این نشانهها اقدام به خودکشی در آینده را پیشبینی میکنند (سیگوروینسدوتیر، اولمان و کانتو، 2020). اختلال استرس پس از سانحه با تغییرات ساختاری گستردهای در مغز همراه است (سوی، وو، کینگ، ژانگ، لینگ و همکاران، 2014). در مطالعۀ سوی و همکاران (2014) چگالی مادۀ خاکستری در قربانیان تجاوزی که درگیر این اختلال بودند کاهش قابلملاحظهای در مناطق قشر پیشانی میانی دوطرفه، شکنج گیجگاهی میانی و کورتکس فیوزیفرم نشان داد. در دختران نوجوان پژوهش سوسمان، پوسنر، جاکووسکی، کورآ، هافمن و همکاران (2022) که بهدنبال تعرض جنسی اختلال استرس پس از سانحه را تجربه میکردند تفاوتی در حجم و ساختار هیپوکامپ مشاهده نگردید اما کارکرد این بخش مغز در این افراد دستخوش تعییر شده بود. عملکرد حافظۀ روزمره، حافظۀ کلامی و حافظۀ آیندهنگر در شرکتکنندگان مطالعۀ ساروخانی و مرادی (1395) در اثر آسیب و حملۀ جنسی و درادامه اختلال استرس پس از سانحه کاهش یافته بود.
از بین آثار راهیافته به اسکار احتمالاً تماشای «حرفهای زنانه» و نمای خاکیرنگش در اولویت نباشد، اما پایان فیلم در عین سادگی شبیه چیزی نیست که قبلاً دیده باشیم. سارا پالی با ترسیم تصویرکوچ دستهجمعی گروه پرتعدادی از زنان و کودکان و عبورشان از رنج و تعرض به سوی امید و روشنایی آفرینندۀ یک قاب بهیادماندنیست.
منابع
ساروخانی، س. مرادی، ع. (1395). عملکرد قربانیان تجاوز جنسی مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه در حافظۀ روزمره. مطالعات روانشناختی، دوره دوازدهم.
DiMauro J, Renshaw KD. Trauma-related disclosure in sexual assault survivors’ intimate relationships: Associations with PTSD, shame, and partners’ responses. J Interpers Violence. 2021;36(3-4):NP1986-2004NP. doi:10.1177/0886260518756117
Perilloux, C., Duntley, J. D., & Buss, D. M. (2012). The costs of rape. Archives of Sexual Behavior, 41, 1099-1106.
Sigurvinsdottir, R., Ullman, S. E., & Canetto, S. S. (2020). Self-blame, psychological distress, and suicidality among African American female sexual assault survivors. Traumatology, 26(1), 1–10. https://doi.org/10.1037/trm0000195
Sui, S., Wu, M., King, M., Zhang, Y., Ling, L., Xu, J., Li, L. (2010). Abnormal grey matter in victims of rape with PTSD in Mainland China: A voxel-based morphometry study. Acta Neuropsychiatrica, 22(3), 118-126. doi:10.1111/j.1601-5215.2010.00459.x
Sussman, T. J., Posner, J., Jackowski, A. P., Correa, A., Hoffmann, E. V., de Oliveira Peruzzi, F. P., … & Milani, A. C. C. (2022). The relationship between recent PTSD secondary to sexual assault, hippocampal volume and resting state functional connectivity in adolescent girls. Neurobiology of stress, 17, 100441.