مسیر خدماترسانی به بیماران دمانس مشخصتر میشود.
شناسنامه خدمتِ دمانس به دستور و سرپرستی ستاد توسعه علوم شناختی و با محول شدن به کلینیک حافظه و دمانس در کلینیک مغز و شناخت نگاشته شده است. در این مصاحبه با آقای دکتر الماسی، متخصص مغز و اعصاب و عضو هیئت علمی دانشگاه علومپزشکی ایران، گفتگو کردیم تا در خصوص شناسنامه خدمتِ دمانس بیشتر بدانیم. ایشان سالهاست در کلینیک حافظه و دمانس موجود در مجموعه کلینیک مغز و شناخت حضور دارند و از ارائهدهندگان مهم خدمات به این بیماران هستند. در این گفتگو پرسیدهایم که شناسنامه خدمتِ دمانس چیست؟ چه خدماتی مد نظرش است و چه قابلیتها، موانع و نتایجی دارد؟
شناسنامه خدمت دمانس چیست؟
شناسنامه تفاوتهایی با گایدلاینهای علمی دارد. در شناسنامه خدمت، بر اساس همان مطالب علمی موجود در گایدلاینها، راهکار و چهارچوبی برای ارائه خدمات درمانی یا تشخیصی وجود دارد. دستورالعمل مشخص و واضحی برای این اقدامات و خدمات در شناسنامه وجود دارد و به ما نشان میدهد که چطور قدم به قدم پیش برویم و در هر گام و مرحلهای، چه کسی باید ویزیت کند، چه اقدام درمانی یا تشخیصی انجام دهد و… در واقع شناسنامه یک پروتکل یا چارچوب عملی بر اساس یافتههای علمی است و از ابتدا تا انتهای مسیر را پیشبینی میکند. بر همین مبنا تلاش شد تا برای بیماران دمانس، شناسنامهای تدوین شود. وزارت بهداشت پیشتر برای بیماریهای دیگری، این شناسنامهها را ایجاد کرده بود؛ مثلاً در مورد سکته مغزی قبلاً این شناسنامه تهیه شده بود و ما در بخش توانبخشی آن نیز همکاری داشتیم. برای بیماران دمانس هم قرار بود چنین شناسنامهای تدوین شود که انجام شد. ستاد توسعه علوم شناختی متولی اصلی آن بود و به درمانگاه مغز و شناخت محول شد. تیم درمانگاه حافظه و دمانس این مرکز هم تجربه چندین سالهای برای مدیریت بیماران دمانس از مراحل مراجعه ابتدائی تا درمان و روند توانبخشی داشت. نهایتاً این شناسنامه نگاشته شد و در خدمت ستاد قرار گرفت تا در اختیار وزارت بهداشت قرار گیرد.
چرا دمانس؟ چه ویژگی خاصی در این اختلال وجود دارد که منجر به نوشتهشدن این شناسنامه شده است؟
مهمترین دلیل این است که دمانس اختلالی است که رشتههای مختلف را با هم سر یک میز مینشاند. وقتی تخصصهای مختلف کنار هم کار میکنند، الگویی لازم است که آنها را جهت دهد. از طرف دیگری، دمانس اختلالی فراگیر است و با افزایش سن جمعیت، دمانس هم بیشتر خواهد شد و گفته میشود در 20-30 سال آینده، میزان شیوع دمانس سهبرابر خواهد شد و لازم است خودمان را برای آینده آماده کنیم.
دمانس اختلالی است که رشتههای مختلف را با هم سر یک میز مینشاند. وقتی تخصصهای مختلف کنار هم کار میکنند، الگویی لازم است که آنها را جهت دهد.
در این شناسنامه چه خدماتی مد نظر قرار گرفته است؟
خدماتی که در این شناسنامه گنجانده شده است، شامل تمامی اقدامات از مرحله مراجعه ابتدائی، تشخیص، درمان و توانبخشی بیماران مبتلا به دمانس است. این شناسنامه فصلهای مختلفی دارد که از تعاریف اصلی علمی گرفته تا ویژگیهای مرکز ارائهدهنده خدمات در آن وجود دارد. در مورد انواع اختلالات دمانس و این که چه کسی صلاحیت تشخیص این اختلال را با چه معیارهایی دارد، صحبت شده است. تیم درمانی و وظایف هر کدام مشخص شده است. این که هر فرد و هر تیم، نیاز به محیط خاص، امکانات خاص و… دارد، در آن مد نظر قرار گرفته است. از آن جا که اکثر بیماران مسن هستند، سایر خدمات لازم طب داخلی و سالمندی نیز در نظر گرفته شده است. مداخلههای روانپزشکی، گفتاردرمانی و… نیز در آن وجود دارد.
نتیجه و هدف این شناسنامه چیست؟ موفقیت آن چگونه ارزیابی خواهد شد؟
این شناسنامه بر پایه دو چیز تدوین شده است: منابع علمی موجود و تجربه پنج ساله تیم ارائه خدمات تشخیصی و درمانی کلینیک حافظه و دمانس در کلینیک مغز و شناخت. هدف اصلی، وجود یک راهکار عملی است تا مشخص کند یک تیم ارائه خدمات به بیماران دمانس باید چه ویژگیهایی داشته باشد. این جزئیات دقیق باعث میشود که بتوان کلینیکهای مشابه را در جاهای مختلف راهاندازی کرد و سپس بر اساس چارچوب مشخص و مدون، آن مراکز را پایش کرد تا ایرادات احتمالی آنها اصلاح شود.
خدمات پیشبینی شده برای ارائه در این شناسنامه چیست؟
سعی شده است به جنبههای مختلف پرداخته شود، ولی عمده خدمات، خدمات سرپایی است. البته خدمات پزشکی مثل در نظر گرفتن دلیریوم و پیشبینیهای قبل از جراحی، سایر خدمات بیمارستانی و خدمات پرستاری مورد نیاز نیز در نظر گرفته شده است. در ضمیمه شناسنامه هم گایدلاین ارائه خدمات وجود دارد. گایدلاینهایی برای خدمات سرپایی روانشناسی، توانبخشی، طب سالمندی، پزشکی، پرستاری، تخصصی مغز و اعصاب، گفتاردرمانی، کاردرمانی، ارزیابی عصبشناختی، راهکارهای توانبخشی شناختی و… پیشبینی شده است.
چه موانعی برای اجرای این شناسنامه پیشبینی شده است؟
قطعاً ممکن است نواقصی در این شناسنامه باشد و امیدواریم با کمک صاحبنظران، این شناسنامه بهتر و عملیاتیتر شود. شاید مهمترین ایرادی که ممکن است پیش بیاید، سختی کارگروهی و همکاری تیمهای مختلف به نحوی باشد که برآیند آن منجر به یک برونده واحد، مثبت و همافزا شود. امیدواریم با الگوگیری از نمونههای عملیاتی بهثمرنشسته مانند کلینیک مغز و شناخت، بتوان بر این مانع نیز غلبه کرد. همینجا بنده اعلام میکنم که ما دستهایمان را به نشانه درخواست همکاری به سوی همه صاحبنظران و کارشناسان حیطه علوم شناختی و تمامی کسانی که در زمینه دمانس تجربه علمی دارند، دراز میکنیم و مشتاقانه منتظر شنیدن نظرات ارزشمند همه عزیزان هستیم.
منبع: مجله مغز و شناخت، شماره 17، بهار 1400