ابزارهای ضروری برای ارزیابی روانشناختی عصبی (بخش دوم): باتری CANTAB و کاربردهای آن در اختلالات شناختی و بالینی
CANTAB مجموعهای استاندارد از آزمونهای کامپیوتری برای سنجش توجه، حافظه، عملکرد اجرایی و تصمیمگیری است که در پژوهشهای رشد و بالینی، و در تشخیص زودهنگام اختلالات شناختی، کاربرد گستردهای دارد.
مقدمه
درک نحوهٔ پردازش توجه، حافظه و تصمیمگیری در مغز برای روانشناسی رشد و بالینی حیاتی است. یکی از پیشرفتهترین و پرکاربردترین سیستمهای رایانهای برای این منظور،
CANTAB (باتری آزمایشهای روانشناختی عصبی کمبریج) است. CANTAB که در دانشگاه کمبریج توسعه یافته، مجموعهای دقیق و استاندارد از تسکها را ارائه میدهد که عملکردهای شناختی مختلف از جمله توجه، یادگیری، کنترل اجرایی و تنظیم هیجان را میسنجد. این ابزار برای شناسایی تفاوتهای شناختی ظریف در محیطهای آموزشی، عصبی و روانپزشکی به ابزاری ضروری تبدیل شده است.
برای مرور بخش اول این مجموعه دربارهٔ ابزارهای رفتاری و تشخیصی، به
بخش اول
مراجعه کنید.
۱) توجه و کنترل پاسخ
تسکهایی مانند RVP، تسک توقف سیگنال (SST) و زمان واکنش (RTI)، توجه پایدار، کنترل مهاری و سرعت روانحرکتی را ارزیابی میکنند. این تستها در ارزیابی کاهش توجه، تکانشگری و توانایی کنترل پاسخها—بهویژه در ADHD و اختلالات عملکرد اجرایی—مفید هستند و در کودکان و نوجوانان تصویری روشن از تمرکز و کنترل رفتاری در فعالیتهای یادگیری ارائه میدهند.
۲) حافظه و یادگیری
تستهای Paired Associates Learning (PAL)، Delayed Matching to Sample (DMS) و Spatial Working Memory (SWM) فرایندهای حافظهٔ کوتاهمدت و بلندمدت شامل کدگذاری، نگهداری و بازیابی را ارزیابی میکنند. این تستها شاخصهایی حساس برای تغییرات شناختی اولیهاند و در شناسایی مشکلات یادگیری، تفاوتهای توسعهای و علائم اولیهٔ کاهش شناختی بهکار میروند.
۳) عملکرد اجرایی و انعطافپذیری شناختی
تسکهایی مانند Intra–Extra Dimensional Set Shift (IED) و Stockings of Cambridge (SOC) برنامهریزی، استفاده از استراتژی و توانایی تغییر چارچوب ذهنی را بررسی میکنند. این تواناییها بازتاب عملکرد قشر پیشانی بوده و برای رفتار هدفمند ضروریاند. اندازهگیریهای اجرایی CANTAB برای بررسی استدلال، خودنظارتی و حل مسئله در زمینههای بالینی و آموزشی استفاده میشود.
۴) تصمیمگیری و پردازش ریسک
Cambridge Gambling Task (CGT) نحوهٔ ارزیابی احتمالات، سنجش ریسک و کنترل انتخابهای تکانشی را میسنجد. این آزمون دیدگاهی از سیستمهای انگیزشی و تنظیم هیجانی ارائه میدهد و فرآیندهای تصمیمگیری مرتبط با سلامت روان، کنترل خود و عملکرد سازگار را روشن میکند.
کاربردها در اختلالات بالینی
۵) بیماری آلزایمر
تسکهای CANTAB مانند PAL، DMS و SWM نسبت به اختلالات حافظه در آلزایمر حساس هستند و به تشخیص کاهش حافظهٔ اپیزودیک و فضایی—حتی سالها پیش از ابزارهای غربالگری سنتی—کمک میکنند. این نتایج برای پایش پیشرفت بیماری، ارزیابی پاسخ به درمان و تمایز پیری طبیعی از کاهش پاتولوژیک سودمند است.
۶) افسردگی
افسردگی صرفاً اختلال عاطفی نیست؛ بُعد شناختی پررنگی دارد. اندازهگیریهایی مانند Affective Go/No-Go، RTI و Spatial Span (SSP) کندی شناختی، سوگیری منفی توجه و افت ظرفیت حافظهٔ کاری را آشکار میسازند و به طراحی مداخلاتی که بهبود عاطفی و شناختی را همزمان هدف میگیرند، کمک میکنند.
۷) اسکیزوفرنی
اسکیزوفرنی با اختلالات عمیق در توجه، حافظهٔ کاری و کنترل اجرایی مشخص میشود که CANTAB آنها را با دقت بالا میسنجد. تستهایی مانند IED، RVP و SOC بهترتیب اختلال در انعطافپذیری شناختی، توجه پایدار و برنامهریزی را نمایان میکنند و برای ارزیابی نتایج درمان و هدایت توانبخشی شناختی ارزشمند هستند.
۸) اختلالات مصرف مواد
CANTAB در ارزیابی پیامدهای شناختی مصرف مواد و اعتیاد نیز کاربرد دارد. تسکهایی مانند CGT، IED و SWM مشکلات ارزیابی ریسک، کنترل تکانشگری و حافظهٔ کاری را نشان میدهند و از برنامههای پیشگیری، بازتوانی و پایش بهبود شناختی در دورهٔ ترک پشتیبانی میکنند.
نتیجهگیری
CANTAB با ارائهٔ سنجشهای استاندارد و دادهمحور از نحوهٔ یادگیری، تمرکز، برنامهریزی و تصمیمگیری، ارزیابی روانشناختی عصبی را متحول کرده است. از ارزیابیهای رشد در کودکان تا پروفایلهای شناختی در آلزایمر، افسردگی، اسکیزوفرنی و اختلالات مصرف مواد، ماژولهای آن پلی میان دقت آزمایشگاهی و واقعیت بالینی میسازند و بههمراه ابزارهای رفتاری و تشخیصی (بخش اول)، چارچوبی جامع و مبتنی بر شواهد برای آموزش، درمان و مراقبتهای روانی فراهم میآورند.
مراجع
- Robbins, T. W., & Sahakian, B. J. (2020). The Cambridge Neuropsychological Test Automated Battery (CANTAB): 30 years of testing the frontiers of cognition. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 118(2), 694–701.
- Sahakian, B. J., & Morein-Zamir, S. (2021). Cognitive neuroscience and mental health: Translating laboratory insights into clinical tools. Nature Reviews Neuroscience, 22(6), 367–381.
- Lowe, C. J., et al. (2022). Detecting cognitive decline and psychiatric dysfunction using CANTAB: A lifespan perspective. Frontiers in Psychology, 13, 897213.
- Smith, A. R., & Jones, E. M. (2023). Cognitive markers in depression, schizophrenia, and substance use disorders: Evidence from CANTAB studies. Journal of Clinical Neuropsychology, 42(1), 45–68.
سوالات متداول دربارهٔ CANTAB
آزمونهای اصلی CANTAB چه حوزههایی را میسنجند؟
حوزههای توجه و کنترل پاسخ، حافظه و یادگیری، عملکرد اجرایی و انعطافپذیری شناختی، و تصمیمگیری و پردازش ریسک.
در چه اختلالاتی CANTAB بیشترین کاربرد را دارد؟
آلزایمر، افسردگی، اسکیزوفرنی و اختلالات مصرف مواد؛ البته در روانشناسی رشد و آموزش نیز کاربرد گستردهای دارد.
آیا CANTAB برای کودکان مناسب است؟
بله. پروتکلهای استاندارد برای سنجش تمرکز، حافظهٔ کاری و کنترل رفتاری در کودکان و نوجوانان فراهم است.
نتایج CANTAB چگونه در درمان بهکار میرود؟
برای پایش پیشرفت درمان، بهینهسازی برنامههای توانبخشی شناختی، و تفکیک الگوهای شناختی اختلالات مختلف.
<!–
