اگر می‌خواهید مغز خود را تعلیم دهید، این مقاله را بخوانید!

بسیاری از کودکان آرزو می‌کنند که باهوش‌تر و خلاق‌تر باشند. اگر در اینترنت جستجو کنید، بازی‌ها و برنامه‌هایی را خواهید یافت که ادعا می‌کنند به افزایش قدرت مغز کمک می‌کنند. اما آیا واقعا این ممکن است که باعث شویم مغز بهتر کار کند؟ و اینکه آیا این بازی‌هایی که گفته می‌شود به آموزش مغز کمک می‌کنند؟ بعد از این مقاله، می‌توانید برای وقت باارزش خود خود تصمیم بگیرید!

مغز منعطف شما

آیا تا به حال درباره اینکه چرا برخی از کودکان در رشته‌های ورزشی و برخی دیگر در نواختن ساز موسیقی یا انجام محاسبات ریاضی عالی هستند، فکر کرده اید؟ آیا می‌توانید ژن‌های خود را برای اینکه قادر به تمرکز کردن نیستید، یا باید تلاش بیشتری کنید، سرزنش کنید؟ محققان چندین سال تلاش کردند که متوجه شوند چه بخش‌هایی از استعدادها و قابلیت‌ها توسط ژن‌ها تعیین می‌شوند و چه بخش‌هایی تحت تاثیر محیط قرار می‌گیرند. پاسخ ساده ای برای این پرسش وجود ندارد، زیرا ژن‌ها و محیط همیشه با یکدیگر همکاری می‌کنند. با اینکه ژن‌ها ممکن است بر حد نهایی عملکرد و ظرفیت یادگیری شما تاثیر بگذارند، اما این محیط است که تعیین می‌کند قابلیت‌های شما چگونه تکامل پیدا کنند. هم چنین در مسیر تکامل مغز شما، انعطاف پذیری وجود دارد که به شما در تطبیق با محیطی که در آن رشد می‌کنید، کمک می‌کند. برای توضیح این ایده، دو شخصیت ساختگی دوقلوهای همسان “جان و رون” را به شما معرفی خواهیم کرد (شکل 1). جان و رون دوقلوهای همسان هستند، یعنی 100% ژن مشترک دارند. فکر کنید که به چند دلیل، جان و رون درست بعد از تولد از یکدیگر جدا شدند و در خانواده‌های مجزا وارد شدند. جان در خانواده ای ورزشکار و رون در خانواده ای که اهل مطالعه و نوشتن بودند، بزرگ شدند. با اینکه جان و رون هردو ژن‌های مشترکی برای “دونده بودن” و “نویسنده بودن” دارند، اما محیط‌های متفاوت خانواده بر مسیر تکامل و توسعه قابلیت آن‌ها، تاثیر می‌گذارد. جان برای دونده شدن بزرگ شده در حالی که رون در سال‌های بعد، یک نویسنده خواهد شد.

شکل 1- تکامل تحت تاثیر ژن و محیط قرار می‌گیرد.

(A) دو پسر را تجسم کنید، جان و رون. این‌ها دوقلوهای همسان هستند، یعنی دقیقا ژن‌های یکسان دارند. به چندین دلیل، جان و رون در خانواده‌های مختلفی بزرگ شدند. اعضای خانواده جان همگی فوتبالیست هستند و تمایل دارند تا آخر هفته‌ها به دویدن بروند. خانواده رون، دوست دارند که در منزل بمانند، کتاب بخوانند و داستان بنویسند. زمانی که جان و رون 12 ساله می‌شوند، یکدیگر را ملاقات می‌کنند. (B و C) با اینکه از شباهت به یکدیگر شگفت زده می‌شوند، متوجه می‌شوند که تفاوت‌های بارزی دارند. جان علاقه‌مند به ورزش است، فوتبال بازی می‌کند و بهترین دونده در مدرسه است. رون علاقه‌مند به خواندن و نوشتن است و به کسب نمرات خوب در مدرسه افتخار می‌کند. بنابراین، با اینکه جان و رون ژن‌های یکسانی دارند، محیط آن‌ها، تعیین کرده که چقدر استعدادهایشان برزو پیدا کند.

اما درباره باهوش یا با استعداد بودن در مدرسه چطور؟ تحقیقات نشان داده است که برتری در مدرسه با آنچه که “عملکرد اجرایی” نامیده می‌شود، در ارتباط است. عملکرد اجرایی، مجموعه ای از قابلیت‌ها است که به شما در انجام وظایف پیچیده مانند برنامه ریزی برای کارهای مدرسه، تکمیل تکالیف و کنترل احساسات و ناامیدی‌ها کمک می‌کند. یکی از مهم‌ترین عملکردهای اجرایی، “حافظه فعال” است.حافظه فعال به شما اجازه می‌دهد که اطلاعات را در ذهن داشته باشید و عملیات ذهنی را اجرا کنید، برای مثال، جمع کردن اعداد بزرگ در ذهن (شکل 2A). یکی دیگر از عملکردهای اجرایی مهم، “مهار کردن” است که به شما در مقاومت در برابر حواس پرتی و وسوسه‌ها، برای مثال، وسوسه شدن در برابر خوردن یک جعبه شیرینی کمک می‌کند (شکل 2B). سومین عملکرد اجرایی، “انعطاف پذیری شناختی” است که به شما در تغییر سریع  تمرکز بین دو کار مانند تغییر وضعیت بین نوشتن تکالیف مدرسه و یوتیوب، کمک می‌کند (شکل 2C). برای اندازه گیری عملکرد اجرایی، محققان تعدادی بازی طراحی کردند که می‌تواند با کامپیوتر بازی کرد (شکل 2 D-F) مشاهده شد کودکانی که در این بازی‌ها بهتر هستند، عملکرد بهتری در مدرسه نیز دارند. بعلاوه، عملکرد اجرایی ضعیف‌تر با شرایط نامطلوب مانند مشکلات ذهنی، چاقی و مشکلات اجتماعی در ارتباط است. ممکن است فکر کنید که عملکرد اجرایی شبکه ای پیچده در مغز دارد، اما در واقع اینگونه نیست. درست مثل سایر قابلیت‌ها، عملکرد اجرایی تحت تاثیر ژن‌ها و محیط قرار می‌گیرند. این خبر خوبی است، زیرا بدین معناست که کنترل‌هایی برروی تکامل این عملکردها دارید. کودکی می‌تواند بهترین زمان برای تقویت قدرت مغز باشد، همانطور که شکل دهی به یک درخت در حال رشد، راحت‌تر از یک درخت کامل است (شکل 3)، تعلیم مغز در حال تکامل راحت‌تر از تعلیم مغز یک بزرگسال است. در نهایت، مهم است که توجه کنید با اینکه مغز کودکان شکل پذیرتر از مغز یک بزرگسال است، اما مغز کودکان ممکن است در زمان پردازش اطلاعات، به اندازه کافی کارامد و راهبردی نباشد. این اتفاق می‌تواند اندکی از تاثیر تعلیم ممانعت کند.

شکل 2- عملکرد اجرایی و بازی‌های مرتبط با تعلیم مغز.

(A-C) فعالیت‌های روزانه‌ای که به عملکرد اجرایی نیاز دارند: حافظه فعال، زمانی که در ذهن خود اعداد بزرگ را جمع می‌زنید؛ مهار کردن، زمانی که سعی می‌کنید زیاد شیرینی نخورید؛ و انعطاف پذیری شناختی، زمانی که تمرکز خود را بین انجام تکالیف و یوتیوب تغییر می‌دهید. بازی‌ها اغلب برای آزمون و تعلیم عملکرد اجرایی مورد استفاده قرار می‌گیرند.(D) در این بازی برای حافظه فعال، باید چند حرف را در ذهن نگه دارید و آن‌ها را به ‌ترتیب الفبا مرتب کنید. (E) در این بازی مهاری، باید جهتی که ماهی وسطی شنا می‌کند را مشخص کنید و به ماهی که در خلاف جهت شنا می‌کند، توجه نکنید. (F) در این بازی انعطاف پذیری شناختی، بین دو کار محول شده، قرار دارید، جایی که باید شکل تصویر بزرگ (مستطیل) را مشخص کنید و کار دیگر این است که باید شکل تصاویر کوچک (دایره) را نمایش دهید.

شکل 3- هرس کردن درخت در حال رشد، آسان‌تر از هرس کردن درخت کامل است.

محققان استدلال کرده‌اند که کودکان ظرفیت بیشتری برای یادگیری و سازگاری با شرایط محیطی در مقایسه با بزرگسالان دارند، زیرا مغز کودکان هنوز در حال تکامل است. بعبارتی دیگر، همانطور که هرس کردن درخت درحال رشد راحت‌تر از درخت کامل است، تعلیم مغز در حال تکامل، راحت‌تر از مغز بزرگسال است.

تعلیم مغز

اینترنت سرشار از نکات و روش‌هایی برای بهینه سازی عملکرد مغز است و کتب کمکی بسیاری درباره این زمینه‌ها نوشته شده است. توصیه‌ها مبنی بر این است که خواب کافی داشته باشید، غذای سالم بخورید و ورزش کنید. اما مسئله دیگری به نام تعلیم مغز وجود دارد.  براساس ادعای شرکت‌هایی که این تعلیم را پیشنهاد داده‌اند، می‌توانید مغز خود را چند دقیقه در طول روز تعلیم دهید و کاربران تغییرات چشمگیری را از بهبود تمرکز تا عملکرد بهتر در بازی بولینگ، گزارش کرده اند. تعلیم مغز معمولا تمرین عملکرد اجرایی مغز را منعکس می‌کند. با انجام دادن کارهای ذهنی پیچیده، مغز سخت کار می‌کند، از این رو، مغز تعلیم می‌بیند و تمرین می‌کند. هم چنین، تحقیقی نشان داده است که مغز با تعلیم و تمرین، تغییر می‌کند، با این حال، از آن چیزی که به نظر می‌رسد، کمتر چشمگیر است. هر کاری که انجام  می‌دهید، باعث تغییرات کوچکی در مغزتان می‌شود، چه بردن حیوان خانگی برای پیاده روی باشد، چه ملاقات با دوستان یا خواندن مقاله. بنابراین به نظر می‌رسد که واژه تعلیم مغز، اندکی اشتباه و عملکرد اجرایی، نام بهتری خواهد بود.

اما آیا تعلیم مغز، کارامد است؟ از آنجاییکه عملکرد اجرایی با هوش، عملکرد در مدرسه و همه انواع پیامدهای زندگی واقعی، ارتباط نزدیکی دارد، محققان پیشنهاد کرده اند که بازی‌های تعلیم دهنده عملکرد اجرایی مغز، می‌تواند منجر به بهبود در تمام این زمینه‌ها شود. به عبارتی دیگر، از آنجاییکه فعالیت‌های روزانه (که در شکل 2 A-C نشان داده شده است)، نیاز به توانایی‌های یکسان با بازی‌های نشان داده شده در شکل 2 D-F دارد، می‌توانید بعد از بازی کردن با آن‌ها، شاهد پیشرفت در امور روزانه خود باشید. این همان چیزی است که محققان آن را “انتقال” می‌نامند. در طی حدود 20 سال گذشته، تحقیقات علمی ‌زیادی برای آزمودن اینکه آیا انتقال واقعا اتفاق می‌افتد یا خیر، انجام شده است. نتایج این تحقیقات نشان می‌دهد که برنامه‌های تعلیم دهنده مغز، اغلب عملکرد در انجام وظایف و اموری را که تمرین داده شده اند، بهبود می‌بخشد. به عبارتی دیگر، شرکت کنندگانی که تمرین به خاطر سپردن کلمات را انجام داده بودند، در به خاطر سپردن و ضبط کردن کلمات در حافظه فعال هم بهتر بودند. هم چنین شواهد خوبی مبنی بر اینکه شرکت کنندگان امور مرتبط را مانند به خاطر سپردن اعداد و ارقام در حافظه فعال بهتر انجام می‌دهند، وجود دارد. با این حال، براساس شواهد حاضر، هنوز نمی‌توانیم نتیجه بگیریم که تعلیم مغز باعث بهتر شدن اموری مانند عملکرد ریاضی یا خواندن  می‌شود. بعلاوه، با اینکه ممکن است در انجام بازی‌هایی که برای تعلیم مغز انجام  می‌دهید، پیشرفت فوق العاده ای داشته باشید، اما این لزوما به معنی پیشرفت در زندگی روزمره نیست. معمولا این گونه است که مهارت‌های خاصی با توجه به بازی که انجام می‌دهید، مورد استفاده قرار می‌گیرند. برای تاثیرگذاری بیشتر، شاید لازم باشد تا  نسل بعدی برنامه‌های تعلیم دهنده مغز، شامل انواع متنوعی از فعالیت‌های ادغام شده با زندگی حقیقی باشد. برای مثال، فعالیت‌هایی که برای عملکرد اجرایی مغز می‌توانند در بازی‌های ویدئویی پیچیده یا موضوعات مدرسه گنجانده شوند.

بعلاوه، مطالعه کتاب ممکن است حتی مهارت تفکر شما را نیز تعلیم دهد. آیا تا به حال متوجه شده‌اید که وقتی مجذوب یک داستان شده‌اید، از سایر دنیا غافل می‌شوید؟ امکان این اتفاق وجود دارد، زیرا مغز شما سخت در حال کار کردن است. زمانی که یک کتاب را می‌خوانید، باید شخصیت‌های مختلف، پیش زمینه آن‌ها، اهداف، جزئیات شخصیت و رفتارشان را دنبال کنید. هم چنین باید دائم برای اینکه بفهمید کتاب درباره چیست، خطوط را بخوانید. برای انجام این کارها، هم از دانش پیش زمینه و هم عملکرد اجرایی خود استفاده می‌کنید. بدون دانش پیش زمینه، نمی‌توانید کلمات استفاده شده را بفهمید و بدون عملکرد اجرایی هرگز نمی‌توانید یک داستان کامل را در ذهن خود خلق کنید.  تحقیقات نشان داده اند که هرچه کودکان بیشتر مطالعه کنند، این مهارت‌ها هم بهتر خواهد شد. در نهایت، در کنار افزایش حافظه و قابلیت درک مطلب، مطالعه کردن ممکن است به شما در گرفتن جنبه فکری و همراهی (همدردی) با شخصیت‌های مختلف کمک می‌کند که مهارتی مهم برای زندگی واقعی است.

نتیجه گیری

با اینکه مغز در حال تکامل، بسیار منعطف است و ممکن است که به باهوش‌تر شدن شما کمک کند، شواهد مبنی بر اینکه تعلیم مغز به شما کمک خواهد کرد، متفاوت است. برنامه‌های آتی تعلیم مغز احتمالا شامل چندین فعالیت خواهد بود که با شرایط زندگی واقعی درآمیخته شده است. اما برای برنامه‌های جدید صبر نکنید! اگر می‌خواهید امروز کاری برای بهینه‌سازی عملکردهای مغز خود انجام دهید، فعال باشید، غذاهای سالم بخورید، به اندازه کافی بخوابید و با مطالعه زیاد، مطالب جدید بیاموزید. تبریک! شما هم‌اکنون این کار را انجام دادید!