ابزارهای ضروری برای ارزیابی روانشناختی کودکان (بخش اول): آزمونهای رفتاری، شناختی و تشخیصی
مقدمه
ارزیابیهای روانشناختی به والدین، معلمان و متخصصان کمک میکنند تا بفهمند کودکان چگونه میآموزند، رفتار میکنند و رشد مییابند.
با استفاده از آزمونهای ساختاریافته و مبتنی بر شواهد، میتوان تأخیرها یا اختلالات را زودهنگام شناسایی و
برنامهٔ حمایتی مناسب تنظیم کرد. آشنایی با ابزارهایی مانند DIAL،
GARS، Conners و BRIEF به همهٔ ذینفعان کمک میکند
تا نیازها و نقاط قوت کودک را دقیقتر تشخیص دهند و مداخلات بهموقع ارائه دهند.
DIAL (شاخصهای توسعه برای ارزیابی یادگیری)
DIAL-4 یک آزمون کوتاه و حضوری برای پیشدبستانیها (۲٫۵ تا ۶ سال) است که آمادگی ورود به مدرسه را میسنجد.
این ابزار پنج حوزهٔ اصلی رشد را پوشش میدهد: زبان (درک و بیان)، حرکتی (ظریف و درشت)،
مفاهیم (شمارش، اشکال، رنگها)، اجتماعی و مهارتهای خودیاری.
زمان اجرا معمولاً ۳۰ تا ۴۵ دقیقه است و برای غربالگری اولیه در
مراکز بهداشت و پیشدبستانی کاربرد گسترده دارد.
GARS (مقیاس ارزیابی اتیسم گیلایام)
GARS-3 یک پرسشنامهٔ رفتاری برای ۳ تا ۲۲ سال است که توسط والدین یا معلمان تکمیل میشود و
احتمال اختلال طیف اتیسم (ASD) را با شاخص استاندارد گزارش میکند. زیرمقیاسها شامل
تعامل اجتماعی، ارتباط، رفتارهای تکراری و پاسخهای هیجانی است و با معیارهای
DSM-5 همراستاست.
Conners (مقیاسهای ارزیابی کانرز)
مقیاسهای Conners برای ارزیابی توجه و رفتار در ۶–۱۸ سال به کار میروند و فرمهایی برای
والدین، معلمان و خود کودک دارند. یکی از نسخهها شامل ۴۸ آیتم دربارهٔ بیشفعالی/تکانشگری،
مشکلات توجه، رفتار مقابلهای/مخالفتآمیز، مشکلات یادگیری و مسائل هیجانی است.
خروجی شامل نمرات زیرمقیاس و شاخص کلی برای بررسی سازگاری الگوی علائم با ADHD است.
BRIEF (مقیاس ارزیابی عملکرد اجرایی در کودکان)
BRIEF پرسشنامهای برای ۵–۱۸ سال است که عملکرد اجرایی روزمره مانند مهار، حافظهٔ کاری،
برنامهریزی/سازماندهی و انعطافپذیری را در هشت مقیاس میسنجد. خروجی شامل شاخصهای
رفتارهای تنظیمی، فراشناخت و یک نمرهٔ کلی است و برای هدفگذاری آموزشی/درمانی مبتنی بر شواهد کاربرد دارد.
جدول مقایسهٔ خلاصه ابزارها
| ابزار | گروه سنی | حوزههای کلیدی | هدف اصلی | محیط اجرا |
|---|---|---|---|---|
| DIAL-4 | ۲٫۵–۶ سال | زبان، حرکتی، مفاهیم، اجتماعی، خودیاری | غربالگری آمادگی مدرسه | پیشدبستانی/بهداشت |
| GARS-3 | ۳–۲۲ سال | تعامل، ارتباط، تکراری، هیجانی | غربالگری ASD و برآورد احتمال | مدرسه/کلینیک |
| Conners | ۶–۱۸ سال | توجه، بیشفعالی، مقابلهای، یادگیری، هیجانی | برآورد الگوی علائم ADHD | خانه/مدرسه |
| BRIEF | ۵–۱۸ سال | مهار، تغییر، حافظهٔ کاری، برنامهریزی | سنجش عملکرد اجرایی روزمره | خانه/مدرسه |
نتیجهگیری
بهرهگیری از ابزارهای استاندارد و معتبر مانند DIAL، GARS، Conners و
BRIEF موجب میشود ارزیابیهای کودکان دقیق، قابل اعتماد و قابل تفسیر باشند.
این ابزارها رفتارها و مهارتهای روزمره را به نمرات معنادار تبدیل میکنند تا مشکلات زودهنگام شناسایی
و مسیر مداخلهٔ هدفمند ترسیم شود.
منابع
- Camden, C., Héguy, L., Casoli, M., Roy, M., Rivard, L., Berbari, J., PPOP Research Team, & Couture, M. (2020).
Preschoolers’ developmental profiles and school-readiness in a low-income Canadian city: A cross-sectional survey.
International Journal of Environmental Research and Public Health, 17(7), 2529.
https://doi.org/10.3390/ijerph17072529 - Alasmari, M., Alduais, A., Qasem, F., Almaghlouth, S., & AlAmri, L. (2024).
A thematic review on using the Gilliam Autism Rating Scale to identify autism spectrum disorder.
Journal of Disability Research, 3(8), 1–12.
https://doi.org/10.57197/jdr-2024-0097 - Shen, L., Wang, C., Tian, Y., Chen, J., Wang, Y., & Yu, G. (2021).
Effects of parent-teacher training on academic performance and parental anxiety in school-aged children with ADHD: A cluster randomized controlled trial.
Frontiers in Psychology, 12, 733450.
https://doi.org/10.3389/fpsyg.2021.733450 - Shirley Ryan AbilityLab. (2022). Behavior Rating Inventory of Executive Function – Parent Questionnaire.
Rehabilitation Measures Database.
لینک منبع
سؤالات پرتکرار
آیا میتوان این ابزارها را بدون متخصص اجرا کرد؟
خیر. تفسیر و تصمیمگیری دربارهٔ نتایج باید توسط روانشناس یا تیم چندتخصصی آموزشدیده انجام شود.
چقدر یک نتیجهٔ «غربالگری مثبت» قطعی است؟
غربالگری مثبت بهمعنای نیاز به ارزیابی جامعتر است، نه تشخیص قطعی. تصمیم نهایی بر پایهٔ چند منبع اطلاعاتی است.
هر چند وقت یکبار باید ارزیابی تکرار شود؟
بسته به سن و نیازهای کودک، معمولاً هر ۶ تا ۱۲ ماه برای پایش پیشرفت و تنظیم برنامهٔ حمایتی پیشنهاد میشود.
